Freyr - 01.10.2005, Qupperneq 40

FÓÐUR
Melting á frumu-
veggjarefnum (NDF)
í vömb jórturdýra (2)
IÞýtt og staðfært
af Gunnari
Guðmundssyni,
Bændasamtökum
Islands.
í grein sem birtist í 5. tbl. Freys var
fjallað um kolvetni og greiningu
þeirra í fóðri. í þessari grein verður
fjallað um meltingu og nýtingu kol-
vetna hjá jórturdýrum.
Fóðurgildi og nýting gróffóðurs í
skepnunni er að verulegu marki
háð því hvernig NDF (frumu-
veggjarefnin) meltist í vömb og
smáþörmum. Til upprifjunar er NDF
sá hluti frumuveggjarkolvetnanna
(sellulósa, hemisellulósa og ligníns)
sem eftir situr þegar fóðursýni er
soðið í hlutlausri sápulausn. Þetta
er m.ö.o. sá hluti frumuveggjarefn-
anna sem leysist ekki upp í lausn
en nýtist fyrst og fremst vegna
gerjunar örvera í vömb.
VAMBARMELTING
Hér skulum við taka I notkun örlítið
breytta eða nýja skilgreiningu á meltan-
leika, þ.e. vambarmeltanleika. Almenna
skilgreiningin á meltanleika er sá hundr-
aðshluti fóðursins (þurrefnis, lífræns efnis
eða annarra efnaþátta) sem eftir verður í
skepnunni (efni í fóðri - efni í saur/efni í
fóðri *100), þ.e. þann hundraðshluta fóð-
ursins sem meltist eða brotnar niður í
vömbinni sérstaklega.
Vambarmelting NDF ákvarðast af sam-
spili fóðursins, vambarörveranna og
skepnunnar sjálfrar. Melting og niðurbrot
verður aðallega fyrir tilverknað mjög sér-
hæfðs hóps örvera sem vinna á og melta
NDF og þær hafa litla möguleika til að
melta önnur næringarefni fóðursins. Það
einkennir þennan sérhæfða hóp vambar-
örvera að þær vaxa hægt og eru afar við-
kvæmar fyrir sveiflum í sýrustigi (pH) í
vömb. Þegar sýrustig í vambarvökvanum
fer niður fyrir pH 6,0 - 6,2 dregur úr virkni
þeirra og þar með úr meltingu / niðurbroti
á NDF. Það leiðir svo aftur til þess að gróf-
fóðurátið minnkar vegna minni afkasta-
getu meltingarstarfseminnar.
MELTINGARHRAÐINN
Frumuveggjarefni í gróffóðri meltast al-
mennt hægt. Þó er munur á meltingarhraða
bæði innan og á milli gróffóðurtegunda.
Sem dæmi um það má nefna að meitingar-
hraði sterkju og sykurs í grösum er 10 - 40
sinnum hraðari en melting NDF. Það skýrist
af mismunandi eiginleikum efnahópanna
sem mynda NDF, - sellulósa, hemisellulósa
og ligníns. Lignín, sem er ómeltanlegt, get-
ur t.a.m. bundist hemísellulósanum og gert
hann óaðgengilegri fyrir örverurnar og um
leið minna meltanlegan.
Til þess að lýsa betur vambarmeltanleika
NDF I fóðri er heppilegt að skipta þvf í tvo
hluta; annars vegar ómeltanlegan hluta
(UNDF) og hins vegar meltanlegan hluta
(PNDF). Eins og nafnið gefur til kynna hefur
UNDF vambarmeltanleikann 0, en
vambarmeltanleiki PNDF er þá sá hluti sem
getur melst að hámarki. Ef hlutfall UNDF í
fóðri er 40% (af heildar-NDF) getur vam-
barmeltanleiki NDF mestur orðið 60%.
FERILL FÓÐURSINS GEGNUM VÖMB -
DVALARTÍMI í VÖMB
Til þess að ná hæsta mögulega
vambarmeltanleika er mikilvægt að PNDF
(meltanlegu frumuveggjarefnin) dvelji f
vömbinni þar til þau eru melt en flæði ekki
út úr vömbinni of fljótt. Sé dvalartíminn í
vömbinni of skammur næst ekki hámarks-
meltanleiki á PNDF. Sá þáttur sem mestu
ræður um dvalartfma NDF-hluta fóðursins f
vömb er gróffóðurátið. Með auknu fóðuráti
eykst flæðihraðinn gegnum vömb og vam-
barmeltanleiki NDF minnkar. Þannig er
vambarmeltanleiki NDF afleiðing sam-
keppni á milli meltingarhraða NDF og flæði-
hraða fóðursins gegnum vömbina. Rann-
sóknir hafa sýnt að höfuðástæðan fyrir
minnkandi fóðurnýtingu við aukna fóður-
umsetningu er lækkun gróffóðurmeltan-
leika og þá einkum minni meltanleiki á NDF.
Þessu er unnt að lýsa myndrænt. Myndirnar
sýna hvernig flæðihraði fóðursins og vam-
barmeltanleiki NDF breytist með breyttu
fóðuráti. Gengið er út frá þvf að fóðrað sé
samkvæmt þörfum upp að 30 kg dagsnyt.
Myndirnar sýna að ef fóðurátið vex úr 8 f 20
kg þurrefnis á dag eykst flæðihraði NDF út
úr vömb úr 1,3 í 2,2% á klst. og vambarm-
eltanleiki NDF minnkar úr 58 í 47%. Flæði-
hraði 1,3 og 2,2 % á klst. samsvarar 77 og
45 klst. dvalartíma í vömb.
FYLLI FÓÐURSINS
Mestan hluta mjólkurskeiðsins stjórnast
fóðurát hjá hámjólka kúm af rými vambar-
innar og rúmmáli fóðursins. Magn NDF í
fóðrinu og stærð fóðuragna mynda fylli
þess. Þar sem agnastærð gróffóðurs er
meiri en kjarnfóðurs og 65-90% af NDF í
fóðurskammti kemur frá gróffóðri er það
fyrst og fremst gróffóðrið sem skapar „fyll-
ina". Æskilegast væri því að gróffóðrið
innihéldi sem minnst NDF til þess að ná sem
mestu fóðuráti.
Hér verður að hafa f huga að NDF gegnir
afar mikilvægu hlutverki í að viðhalda eðli-
FREYR 10 2005