Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2012, Side 32

31GJÖF SESSELJU OG KLAUSTRIÐ Á SKRIÐU
til sögunnar með lútherskri kirkjuskipan og hinum svokallaða Stóradómi. Þá
færðust refsingar úr hendi Guðs til mannanna.20
Kaþólskt miðaldafólk lifði þannig í eilífum ótta við komandi hreinsunareld
og hversu kvalafullur hann yrði. Þetta hræddist eflaust Sesselja Þorsteinsdóttir,
sýslumannsfrú á Víðivöllum í Fljótsdal, þegar hún tók þá stóru ákvörðun að
gefa Skriðu, jörð sína og seinni eiginmanns síns Hallsteins Þorsteinssonar, til
stofnunar klausturs.21 Sesselja og Einar Ormsson, Loftsonar ríka, eignuðust
saman sjö börn í ólöglegu hjónabandi því þau voru fjórmenningar að
skyldleika og á þeirra tímum bönnuðu lög kirkjunnar slík hjónabönd. Þegar
Einar lést fyrir aldur fram um 1470 var fjórmenningamein þeirra hjóna gert
opinbert og um leið urðu börnin þeirra réttlaus með öllu gagnvart Guði og
mönnum. Einar hafði þráfaldlega beðið æðstu menn kirkjunnar griða fyrir
sig og börnin sín og hélt Sesselja baráttunni áfram eftir andlát hans.22
Vart þarf að velkjast í vafa um að réttur óskilgetinna barna Sesselju hafi
verið henni hugleikinn alla tíð og væntanleg örlög á efsta degi. Aflausn synda
sinna gat hún fengið með veglegri gjöf, sem gefin væri í þágu umbóta fyrir
sig og samfélagið. Guð einn gat síðan dæmt um það á efsta degi hvort unnin
betrunarverk – Sesselju eða annarra syndugra – hefðu borið árangur eða ekki.
Bænalestur á banalegunni, við andlát og útför gat að vísu hjálpað syndugum
og linað kvalir í hreinsunareldinum, ef vera kynni að þær yfirbætur sem
viðkomandi hafði þegar gert dygðu ekki til.
Klaustrin byggðu þannig fjárhagslegan og trúarlegan grundvöll sinn á því
að bjóða almenningi að ávinna sér fyrirgefningu synda sinna og um leið
hlutdeild í eilífu lífi. Þau urðu þess vegna með tíð og tíma allt í senn: spítalar,
skólar, gistihús, elliheimili, bænasetur, opinberir vinnustaðir og miðstöðvar
kristilegrar menntunar og menningar. Þau voru sem vörður við þjóðleiðir en
staðsetning þeirra miðaði að opnu aðgengi fyrir alla þurfandi, hvort sem þeir
voru vel eða illa stæðir.
Í klaustrunum bjuggu alla jafna auk reglufólksins sjálfs, sem var vígt fólk,
leikmenn, skólabörn, sjúkir og fátækir, ferðalangar og pílagrímar. Þá hýstu
þau efnaða einstaklinga, konur og karla, svokallað próventufólk, einkum á
efri árum þess gegn umtalsverðu framlagi í formi jarða og lausafjár. Leikmenn
voru vinnufólk sem fékk mat og húsaskjól fyrir líkamlega vinnu sína við
klaustur. Um leið fékk það tryggingu fyrir mildari hreinsunareldi áður
en komið var til himnaríkis vegna þeirrar einlægu iðrunar sem lá að baki
vinnuframlögunum. Sjúkir og fátækir voru mismargir í klaustrunum, allt eftir
rekstraráherslum innan þeirra, en þetta fólk gat verið á öllum aldri og af
báðum kynjum. Þá fengu ferðalangar tímabundið inni í klaustrunum. Sumir