Dagblaðið Vísir - DV - 23.03.2018, Blaðsíða 57

menning 5723. mars 2018
Metsölulisti Eymundsson
Vikuna 11. til 17. mars
Vinsælast í bíó
Helgina 16. til 18. mars
1 Mið-Austurlönd - Magnús Þorkell
2 Þorsti - Jo Nesbø
3 Vegurinn heim lengist - Fredrik Backman
4 Krítarmaðurinn - C. J. Tudor
5 Flúraða konan - Mads Peder Nordbo
6 Konan sem át fíl og grenntist (samt)
7 Það sem að baki býr - Merete Pryds Helle
8 Uppruni - Dan Browm
9 Áttunda dauðsyndin - Rebeck Edgren Aldén
10 Köld slóð - Emelie Schepp
1 Tomb Raider
2 Black Panther
3 Lói - Þú flýgur aldrei einn
4 Andið eðlilega
5 Game Night
6 Death Wish
7 Early Man - Steinaldarmaðurinn
8 The Shape of Water
9 Fullir vasar
10 Red Sparrow
1 God's plan - Drake
2 SAD! - XXXTentacion
3 Aldrei heim - Aron Can
4 Önnur tilfinning - Rari boys
5 Psycho - Post Malone og Ty Dolla $ign
6 Dúfan mín - Logi Pedro og Birnir
7 Look alive - Blackboy JB og Drake
8 Út í geim - Birnir
9 Ungir strákar (deep mix) - Floni
10 Moonlight - XXXTentacion
Vinsælast á Spotify
Mest spilað 21. mars 2018
svo krítísera þeir líka kirkjuna sem
stofnun. Þeim finnst báðum að
hún hafi farið verulega af leið.
Magnús gengur raunar svo
langt að hann vill uppræta
kirkjuna sem stofnun en
vill að fagnaðarerindið
lifi bara áfram í mjög
einfaldri mynd,“ segir
Guðmundur.
Þrátt fyrir að
vera illa staddur
fjárhagslega
leyfði samviska
og sannfæring
Magnúsar hon-
um ekki að taka
að sér virðuleg
og vel launuð
prestsembætti
sem honum buð-
ust á Íslandi, enda
fannst honum það
vera í andstöðu við
trúarskoðanir sínar.
Kierkegaard ósáttur
við hólið
Magnús og Kierkegaard
vissu vel af hvor öðrum, en
þrátt fyrir að hafa átt sam-
eiginlega andstæðinga og
báðir goldið fyrir gagn-
rýni sína, lítur ekki út fyrir
að þeir hafi verið nánir vin-
ir – eða að minnsta kosti tók
Kierkegaard ekki vel í vinahót
Magnúsar.
„Magnús innritaðist í guð-
fræðideildina einu ári á eftir
Kierkegaard og þetta var ekki
stór deild á þeim tíma. Ég
held þó að það séu ekki til
neinar heimildir um að þeir
hafi hangið mikið saman. Við
vitum þó að þegar halla fór undan
fæti hjá Magnúsi í kringum 1840
og hann fór að leita til vina og
vandamanna um fjárhagsaðstoð,
þá leitaði hann meðal annars til
Kierkegaard. Í bréfi til hans seg-
ir hann að nú sé kominn tími til
að Kierkegaard sýni í verki hvern-
ig kærleikurinn virki – sem manni
finnst nú frekar passíf-agressíf
bón um peninga. Kierkegaard
neitar honum á frekar snubbótt-
an hátt, en hann var sjálfur svo-
lítill pabbastrákur sem fékk arf og
þurfti ekki að hafa miklar áhygg-
ur af peningum, að minnsta kosti
fyrst um sinn,“ segir Guðmundur.
Í fyrstu sá Magnús bandamann
í Kierkegaard og vísaði með-
al annars í verk hans Óvísinda-
legur eftirmáli (d. Afsluttende
uvidenskabelig efterskrift) í gagn-
rýni sinni gegn Martensen, en
Kierkegaard vildi hins vegar ekk-
ert kannast við túlkun Magnúsar
á verkinu. Hann var ósáttur við að
vera dreginn inn það sem hann
sá sem krossferð Magnúsar til að
fá Martensen rekinn og undirbjó
svar sem hann titlaði „Sjálfsvörn
gegn óumbeðnu hóli.“ Textinn
kom þó aldrei út og er hann að-
eins að finna í dag-
bókum hans.
„Kierkegaard
vildi alls ekki sam-
sama sig Magnúsi.
Í þessu bréfi sem
birtist aldrei opin-
berlega tekur hann
fram að Magnús
hafi misskilið sig
alveg stórkost-
lega. Þetta er þó
ekki endilega al-
veg rétt hjá hon-
um. Vissulega
tók Magnús sér
svolítið skáldaleyfi þegar hann
las Kierkegaard, en viðbragð
Kierkegaard byggir kannski líka á
því að hann var sjálfur frekar hé-
gómlegur og vildi ekki láta tengja
sig við einhvern óvinsælan jaðar-
Íslending,“ útskýrir Guðmundur.
Einn fyrsti gagnrýnandi
Kierkegaard
Síðar átti Magnús eftir að snúa sér
að því að gagnrýna trúarheim-
speki Kierkegaard í bókinni Er
trúin þverstæða? (d. Er troen
paradox?)  en þar gagnrýnir hann
þann skilning sem er settur fram í
bókinni Uggur og ótti á trúnni sem
þverstæðu – þvert á móti leggur
hann áherslu á að skynsemin
eigi að ná utan um það sem
kallast trú:
„Johannes de Silentio,
sem er dulnefnið sem
Kierkegaard gefur út
bókina Uggur og ótti
undir, segir að það
að komast til trúar-
innar sé að mæta
þverstæðunni
sem felst í frið-
þægingunni og
krossfestingunni,
þverstæðunni
sem felst í því
að Guð deyr. Í
hans huga er
eina leiðin til að
komast yfir þessa
þverstæðu ein-
faldlega að trúa.
Magnús segir hins
vegar að það sé ekk-
ert absúrd við trúna,
heldur þurfi maður bara
að gera þetta einfalt, ein-
beita sér að réttu hlutunum.
Hugmyndirnar um hvað felst
í þessari einföldu trú er hann
svo að þróa allan höfundar-
feril sinn,“ segir Guðmundur.
Einnig er áhugavert að
Magnús gagnrýndi þær hug-
myndir sem Kierkegaard
setur fram um kærleikann
í riti sínu Ástargjörningar
(d. Kærlighedens gærn-
inger) „Hann gagnrýnir harð-
orða sýn Kierkegaard á kær-
leikann, en það er eiginlega
sú sýn að þú eigir
að elska af því að
Guð segir þér það
gera það. Gagn-
rýni Magnúsar
minnir um margt á
gagnrýni Theodors
Adorno og  Knuds
Løgstrup  sem
benda á það löngu
seinna hversu
ómanneskjuleg sýn
á kærleikann þetta
er. Þarna er hann
því langt, langt á
undan sinni sam-
tíð.“
Framsækinn og róttækur
Viðbrögð þeirra sem Magnús
gagnrýndi lýsa ekki mikilli
virðingu fyrir hugsun hans, og má
af þeim skilja að þeim finnist hann
hálfgerður vitleysingur og klikk-
haus, en Guðmundur Björn segir
þetta þó alls ekki hafa verið raun-
ina – þvert á móti hafi hann verið
á undan sinni samtíð.
„Magnús Eiríksson var veru-
lega framsækinn guðfræðingur.
Hann vildi fyrst og fremst einblína
á boðskapinn í trúnni og neitaði
að taka gildar þær kennisetningar
kirkjunnar sem stangast á við
reynsluheim okkar í dag. Að þessu
leyti er hann líkur 20. aldar guð-
fræðingum á borð við þýska ex-
istentíalistann Rudolf Bultmann,
sem talaði um að við þyrftum
að „af-mýtólógísera“ Nýja testa-
mentið, taka það úr þeim krafta-
verkaveruleika sem hafði verið
daglegt brauð á þeim tíma sem
það var skrifað – en á ekki endilega
erindi við okkur í dag – og einblína
á kjarnann. Magnús var að segja
þetta hundrað árum áður.
En auðvitað má líka benda á
að Magnús var á sama tíma í hálf-
gerðri mótsögn við sjálfan sig.
Hann lagði svo mikla áherslu á
þessa skynsemistrú, en hafði hins
vegar komist að þeirri niðurstöðu
í gegnum einhverjar vitranir sem
hann fékk í draumi,“ segir Guð-
mundur.
Á móti guðdómi Krists
„Magnús ræðst líka gegn
þrenningarkenningunni. Hann
neitar guðdómi Jesú, segir að
hann sé ekki Guð, heldur bara
spámaður og kennari. Faðirinn er
bara Guð. Þetta var algjört guð-
fræðilegt sjálfsmorð á þessum
tíma – það var ekki hægt að halda
þessu fram í þessu landslagi þar
sem áhrif dönsku þjóðkirkjunnar
voru svo mikil. Þetta var svo fram-
sækin hugmynd að enginn hlust-
aði á þetta,“ segir Guðmundur,
en nokkrum áratugum síðar urðu
svipaðar hugmyndir að grunn-
stefi únitarismans, sem átti eftir að
verða áhrifamikil trúarhreyfing í
Bandaríkjunum og víðar.
Til þess að færa rök fyrir þeirri
sannfæringu sinni að Jesús hafi
verið maður en ekki Guð taldi
Magnús sig þurfa að afneita Jó-
hannesarguðspjallinu sem hann
sagði falsaða síðari tíma viðbót, og
þurfti svo smám saman að draga
sannleiksgildi æ stærri hluta Nýja
testamentisins í efa. En hann hélt
þó alltaf í ákveðinn grunnboðskap
kristninnar.
„Hann lagði áherslu á þetta
sem hann kallar einfalda trú, trú
á einn ósýnilegan Guð sem varð
aldrei maður. Boðskapurinn er í
raun bara kærleiksboðorðið: elsk-
aðu náungann og elskaðu Guð, og
það er bara það. Guð sem er mis-
kunnsamur og fyrirgefur syndina.
Og hann áleit að Íslendingar hafi
að vissu leyti ennþá trúað á þenn-
an einfalda hátt. Ég held að þetta
sé ein ástæðan fyrir því að hann
ákvað að þýða nokkur verka sinna
– meðal annars um Jóhannesar-
guðspjallið – á íslensku og gefa út
sjálfur. Hann var orðinn nokkuð
svartsýnn á að geta talað um fyr-
ir Dönum, en var vongóður um að
Íslendingar myndu hlusta á sig og
viðhalda þessari trú,“ segir Guð-
mundur.
Það var þó einnig bjartsýni
að halda að Íslendingar myndu
hampa róttækum kenningum
Magnúsar, og voru viðbrögðin
við ritum hans raunar miklu nei-
kvæðari á Íslandi en nokkurs
staðar annars staðar. Hann naut
nokkurra vinsælda í Svíþjóð, í
Danmörku var hann þagaður í
hel, en á Íslandi var honum svar-
að harkalega.
Enn eitt dæmið um frjálslynda
og nútímalega hugsun Magnúsar
er að í upphafi sjötta áratugar 19.
aldar talaði hann opinberlega fyr-
ir jafnrétti kynjanna í ritdeilu sem
kennd er við bókina Bréf Clöru
Raphael eftir Mathilde Fiebiger.
Röksemd hans í þeim efnum þyk-
ir minna um margt á rök breska
heimspekingsins Johns Stuart Mill
sem skrifaði áhrifamikið rit sitt,
Kúgun kvenna, nokkrum áratug-
um síðar. Þetta er eitt af þeim efn-
um sem verður fjallað um á mál-
þinginu á föstudag.
Guðmundur játar því að á
vissan hátt sé Magnús Eiríksson að
fá uppreist æru um þessar mundir,
með endurskoðun á verkum hans
í riti og ræðu: „Með þessari bók og
málþingum eins og þessu á föstu-
dag er að minnsta kosti verið að
gangast við því að hann hafi verið
hörkufræðimaður og haft ýmislegt
að leggja til málanna. Mér finnst
reyndar ólíklegt að guðfræði hans
komi til með að hafa nein sérstök
áhrif úr þessu. Mikið af því sem
hann sagði hefur síðar komið fram
frá öðrum og frægari fræðimönn-
um. En það er ljóst að hann var var
mjög frumlegur og framúrstefnu-
legur hugsuður.“ n
Magnús Eiríksson
Fæddur: 1806 á Skinnalóni á Melrakkasléttu.
Látinn: 1881 í Kaupmannahöfn.
Menntun: Guðfræðingur frá Háskólanum í
Kaupmannahöfn árið 1837.
Nokkur helstu verk: Om Baptister og
Barnedaab (1844), Tro, Overtro og Vantro (1846),
Er Troen et Paradox? (1850), Om Johannes-
Evangeliet (1863), Jøder og Christne (1873).
Á spássíu heimspekisögunnar
n Guðfræðingurinn Magnús Eiríksson tókst á við samnemanda sinn, Søren Kierkegaard n Framsækinn hugsuður sem var hunsaður og jaðarsettur
Søren Kierkegaard
„Hann vildi fyrst og
fremst einblína á
boðskapinn í trúnni og
neitaði að taka gildar þær
kennisetningar kirkjunn-
ar sem stangast á við
reynsluheim okkar í dag.