Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.2018, Blaðsíða 27

FÓLK - VIÐTAL 2713. apríl 2018
fremst einhvers konar andlegur sjáandi,
hann fékk gáfu til að sjá allt, nákvæmlega
allt, ef maður leitar þá mun maður alltaf
sjá eitthvað nýtt í þessum verkum, eitthvað
sem varpar jafnvel nýju ljósi á ýmsa lífs-
reynslu manns.“
Jón segir að til þess að kynnast
Shakespeare sé nauðsynlegt að lesa hann.
Uppsetningarnar séu margar og misjafnar
og þar komist ekki allt til skila.
Skilja Íslendingar Shakespeare líkt og
enskumælandi fólk?
„Við erum svo lánsöm að eiga mjög góð-
ar þýðingar Helga Hálfdanarsonar á næst-
um öllum verkunum. Ég hef áður skrifað
um og botna ekkert í því að leikhúsin skuli
ekki nota þær meira en þau gera. Þau hafa
látið gera nýjar þýðingar en ég get ekki séð
að þær bæti neinu við þýðingar Helga, sem
eru ákaflega trúar frumtextanum. Sumum
þykja þær of bóklegar en það er fólk sem
hefur ekki unnið með þær. Innan leik-
hússins ríkja ákaflega miklir fordómar
og ég vil leyfa mér að segja vanþekking á
þessum textum.“
Jón nefnir sérstaklega uppfærslu
Borgar leikhússins á Hamlet árið 2014.
„Það var hræðileg sýning. Þá tóku þeir
texta Helga og blönduðu inn í hann alls
kyns slanguryrðum og götumáli. Þetta var
þvert brot á hans höfundarrétti og óskilj-
anlegt að börn hans skyldu ekki stöðva
svona fruntahátt.“
Hann segir að þetta sé sérstaklega
sorglegt í ljósi þess að Íslendingar séu að
miklu leyti betur í stakk búnir til að skilja
texta Shakespeare. Venjulegur Breti skilji
til dæmis ekki nema hluta þess sem sagt er
en að þýðingar Helga séu ljósari.
„Stóri dómur“ ruddi veginn
Jón gekk í Menntaskólann í Reykjavík og
hélt svo til Svíþjóðar til að nema leikhús-
fræði við Stokkhólmsháskóla. Náminu lauk
árið 1996 með doktorsgráðu en fram að því
starfaði hann hér heima, meðal annars við
blaðaskrif, kennslu við Leiklistar skóla Ís-
lands og Háskólann, dagskrárgerð fyrir út-
varp og leikstjórn.
Árið 1978, þegar Jón var aðeins 23 ára
gamall, var hann fenginn til að skrifa leik-
húsgagnrýni fyrir Þjóðviljann og nokkru
síðar fór hann að skrifa í Helgarpóstinn.
Árið 1982 varð hann leiklistarstjóri Ríkis-
útvarpsins og gegndi hann þeirri stöðu til
ársins 1991. Hann ruddi brautina fyrir leik-
húsgagnrýni bæði í útvarpi og síðar í
sjónvarpi og olli strax miklu fjaðrafoki
fyrir hreinskilin og hispurslaus skrif.
„Því var hreint ekki vel tekið
á æðstu stöðum í leikhúsinu
og kostaði talsverða baráttu.
Fólki fannst eins og Ríkisút-
varpið ætti að vera hafið
upp yfir allt og alla líkt
og forsetaembættið.
Að þar kæmi
fram gagnrýni fannst fólki ekki við hæfi.
Ríkisútvarpið var enn eini ljósvakamið-
illinn og menn töldu að ég hefði svo mik-
il völd. Ég var kallaður „stóri dómur“ um
tíma og þáverandi þjóðleikhússtjóri taldi
að ég hefði líf og dauða sýninga í hendi
mér.“
Hefur þú stigið sjálfur á svið?
„Já. Þegar ég var fimmtán ára gamall
fékk ég hlutverk á fjölum Þjóðleikhússins
í leikriti sem hét Allt í garðinum eftir Ed-
ward Albee. Þá kynntist ég leikhúsinu inn-
an frá og bjó að þeim kynnum þegar ég fór
að skrifa krítík nokkrum árum síðar.“
Hjá Ríkisútvarpinu fékkst Jón bæði við
þýðingar á leikritum og leikstjórn. Þegar
þeim tíma lauk ákvað hann að snúa sér
að fræðimennskunni og rannsaka sögu ís-
lenskrar leiklistar. Jón skrifaði þá ævisög-
ur Stefaníu Guðmundsdóttur leikkonu og
Jóhanns Sigurjónssonar skálds. Árin 2003
til 2013 starfaði hann hjá Leikminjasafni
Íslands.
Ruslahaugur meðalmennsku
og sjálfsdýrkunar
Jón hikar þegar spurt er um styrkleika ís-
lensks leikhúss.
„Mig setur eiginlega hljóðan þegar ég
fæ svona spurningu því að íslenskt leikhús
er í mínum augum að verða einn allsherj-
ar ruslahaugur meðalmennsku og sjálfs-
dýrkunar. Íslensk leiklist stendur mjög illa
núna.“
Hvað veldur því?
„Ein af ástæðunum er sú að leiklistar-
deild Listaháskólans gerir minna gagn en
ekkert. Hún útskrifar leikara sem eru ekki
hæfir til að leika á stærstu sviðum þjóðar-
innar enda hefur það verið stefna ráða-
manna skólans undanfarin tuttugu ár
eða svo að höggva á öll tengsl milli starf-
andi leikhúsa og stofnunarinnar. Þessi
leiklistar deild starfar í einhverju algeru
tómarúmi og útskrifar ekki fagfólk af því
tagi sem íslenskt leikhús þarf á að halda.
Nú þegar er komið allt of mikið rof milli
kynslóða.“
Að sögn Jóns ætti leiklist aðeins að vera
kennd af reyndum leikurum, líkt og þegar
lærlingur í iðngrein nemur hjá meistara.
Þannig gangi þekkingin og færnin frá
manni til manns þó að vitaskuld þurfi
meðfæddir hæfileikar að vera til staðar.
„Vandamálið er að kennararnir eru flest-
ir, sýnist mér, sjálfir tiltölulega nýútskrifað-
ir nemendur úr skólanum. En af hverju
eru elstu og reyndustu leikararnir,
til dæmis Arnar Jónsson, Hilm-
ir Snær, Kristbjörg Kjeld
og Guðrún Gísladótt-
ir, svo örfáir séu
nefndir, ekki
„Ég tel að þjóðfélag
án trúar muni að
endingu eyða sjálfu sér
„Hún útskrifar
leikara sem eru
ekki hæfir til að leika
á stærstu sviðum
þjóðarinnar.