Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.2018, Blaðsíða 30

30 FÓLK - VIÐTAL 13. apríl 2018
en í dag hefur hann gerbreytt um lífs-
skoðun. Hann lýsir sér sem íhaldssöm-
um jafnaðarmanni sem vill blandað hag-
kerfi, öflugt velferðarkerfi en jafnframt að
einstaklingar þurfi að taka ábyrgð í lífinu.
Spilling og sérhagsmunagæsla eitri hins
vegar alla íslenska pólitík í dag. Grunnur-
inn að hans lífsskoðun er hins vegar kristin
trú hans.
„Ég tel að þjóðfélag án trúar muni að
endingu eyða sjálfu sér. Kristin trú skapar
ákveðinn ramma utan um okkar líf og það
góða við kristnina er að hún virðir frelsi
einstaklingsins og kennir okkur að taka
ábyrgð á okkar eigin lífi en um leið á með-
bræðrum okkar. Hún er í raun mjög félags-
lega sinnuð.“
Jón fann sig ekki innan íslensku þjóð-
kirkjunnar heldur gekk í kaþólska söfn-
uðinn fyrir um tuttugu árum. Hvað kom til?
„Eftir að hin sósíalíska víma rann af mér
fannst mér ég leiddur áfram til að taka þetta
skref. En það var líka meðvituð ákvörðun að
trúa á Jesú Krist. Mér finnst rómversk-kaþ-
ólska kirkjan vera eðlilegur staður til að
vera á. Lútherska svokölluð er í raun bara
ómerkileg villutrú, komið á með miklu of-
beldi í hinni svokölluðu siðbót á sextándu
öld. Þessu var troðið upp á heilu þjóðirn-
ar af gráðugum furstum sem vildu komast
yfir auðæfi kirkjunnar. Auðvitað var kirkj-
an spillt á þessum tíma og þurfti siðbót en
þarna var hróflað við hlutum sem átti alls
ekkert að hrófla við. En svo er eins gott
fyrir okkur að muna, eins og Halldór Lax-
ness sagði, að sannleikurinn er ekki í bók-
um, ekki einu sinni í góðum bókum, heldur
í fólki sem hefur gott hjartalag og slíkt fólk
er vitaskuld til í öllum söfnuðum og trúar-
brögðum.“
Önnur ástæða fyrir því að Jón gekk í
kaþólsku kirkjuna er hversu vel í stakk búin
hún er til að taka á málefnum samtímans,
sér í lagi afstæðishyggjunni.
„Við höfum ákveðnar grunnviðmiðanir
sem við höldum okkur við og byggjum utan
á þær. Kristindómurinn og kaþólskan hef-
ur kennt mér þetta. Ég trúi því að það sé til
sannleikur, endanlegur og algildur, sem er
Jesús Kristur og virðing fyrir helgi einstak-
lingsins sem hann kennir.“
Þó að trúin skipti Jón miklu máli þá segir
hann að sér leiðist fólk sem sé mjög upptek-
ið af trúmálum og sé sífellt að lýsa skoðun
sinni á þeim. Að mörgu leyti hafi hin alþýð-
lega afstaða forfeðranna, sem leit á tilveru
guðs og nærveru í mannlegu lífi sem eitt-
hvað alveg sjálfsagt, verið sú eðlilegasta.
„Það sem skiptir máli er að lifa sam-
kvæmt trúnni og þeim siðferðilegu mæli-
kvörðum sem Kristur setur. Ef við gerum
það ekki endar samfélagið í óreiðu og upp-
lausn.“
Geðlyfin björguðu
Jón hefur frá barnæsku þurft að glíma við
kvíða og hefði að eigin sögn verið greindur
með kvíðaröskun á sínum tíma ef hugtak-
ið hefði verið til. Þá voru börn annaðhvort
sögð ofvirk eða bara óþæg. Fyrir tólf eða
þrettán árum var kvíðinn kominn á það stig
að hann þurfti að gera eitthvað í málinu og
í kjölfarið var þunglyndi einnig farið að gera
vart við sig. Jóni er hins vegar illa við að nota
þetta orð, þunglyndi. Depurð eða geðlægðir
eigi betur við.
„Ég hef tilhneigingu til þess að fara nið-
ur í geðlægðir. Þá verð ég mjög óvirkur og vil
einangra mig, helst loka mig alveg af. Starfs-
orka mín hefur einnig skerst við þetta.“
Hvenær varstu í mestri lægð?
„Þetta hefur gengið í tímabundnum
sveiflum. Ég hef ekki farið jafn djúpt niður
og margir aðrir en ég hef samt orðið svo
slæmur að ég hef lagst í rúmið. Stundum
dögum saman, jafnvel einu sinni í nokkrar
vikur. Árið 2012 var ég einnig búinn að keyra
mig út í vinnu og í hálft ár var ég eiginlega
alveg uppgefinn. Þá hafði ég ekki orku til
að halda áfram, hætti að hreyfa mig og vildi
helst ekki vera innan um fólk. En þá fékk ég
loksins þá hjálp sem ég þurfti.“
Umræðan um lyfjagjöf við þunglyndi og
öðrum geðsjúkdómum hefur verið tölu-
verð á Íslandi undanfarin ár. Margir eru
ósáttir við að Ísland eigi heimsmet í notkun
slíkra lyfja og telja að samtalsmeðferðir virki
mun betur. Jón segir að það hafi tekið hann
langan tíma að sætta sig við að hann þyrfti
að gefa lyfjunum tækifæri.
„Að mínu mati eru geðlæknar margir
hverjir stórhættulegir, einkum ef þeir eru út-
brunnir og áhugalausir. Einn þeirra, þekkt-
ur maður í bransanum, sagðist telja að
engin lyf dygðu á mínar geðlægðir. En að
lokum fann ég alvöru lækni og ég hef verið
undir hans handleiðslu í fimm eða sex ár.
Ég er einn af þeim lánsömu sem lyfin hafa
hjálpað og þau hafa í raun gefið mér nýtt líf.
Ef ég hefði ekki gefið lyfjunum tækifæri veit
ég ekki hvar ég væri í dag og ég vil eiginlega
ekki hugsa út í það. En ég hef líka reynt að
temja mér að lifa í núinu og taka einn dag
í einu. Láta hverjum degi nægja sína þján-
ingu, eins og þar stendur.“
Hvað finnst þér um þessa neikvæðu um-
ræðu um geðlyf?
„Það er gríðarlegur ábyrgðarhluti þegar
fólk með takmarkaða þekkingu er að predika
gegn lyfjum. Einn góður vinur minn sem
hefur líka glímt við „svarta hundinn“ sagði
einu sinni svolítið við mig sem ég hef stund-
um vitnað í. Allir teldu sig geta haft skoðanir
á geðlyfjum. Ef þú sest í leigubíl, sagði hann,
þá telur bílstjórinn sig vita allt um geðlyf, en
ef talið berst að lyfjum við til dæmis sykur-
sýki, krabbameini eða Parkinsonsveiki, þá
er vissan ekki eins mikil. Fólk telur sig dóm-
bært án þess að hafa nokkrar forsendur til
að tjá sig um þetta. Heldur jafnvel að það sé
allsherjar samsæri milli lyfjaiðnaðarins og
læknanna. Þessi vísindi eru ekki fullkomin
en nýju geðlyfin hafa skilað vísindalegum,
marktækum árangri, til dæmis á mér.“
Hvernig líður þér í dag?
„Ég er orðinn 63 ára gamall og þakka guði
fyrir hvern dag sem ég vakna og held söns-
um, get sinnt mínu starfi og dagsins önnum
og einnig notið lífsins. Ég hef horft upp á
jafnaldra mína og miklu yngra fólk kljást við
og falla fyrir hræðilegum sjúkdómum. Hvað
morgundagurinn ber í skauti sér veit mað-
ur auðvitað aldrei en ég er þakklátur fyrir að
vera heill og hress í dag.“
Börðust fyrir hugsjón
Jón er nú að skrifa bók, sem mun bera tit-
ilinn Stjörnur og stórveldi á íslensku leik-
sviði 1925 til 1970,  byggða á margra ára
rannsóknarvinnu og mun hún koma út á
haustmánuðum. Þetta verður nokkurs kon-
ar ævisaga annarrar kynslóðar íslenska leik-
hússins sem starfaði á umræddu tímabili.
Fólk eins og Lárus Pálsson, Haraldur
Björnsson, Indriði Waage, Arndís Björns-
dóttir, Regína Þórðardóttir og Þorsteinn Ö.
Stephensen kemur þar mest við sögu. Leik-
ararnir hófu ferilinn í áhugamennsku og
lærðu margir hverjir aldrei í skólum heldur
á fjölunum. Undir lokin voru þau þó orðin
atvinnumenn í faginu.
„Þetta voru góðir listamenn, hvert með
sínum hætti, og ég segi sögu þessa hóps í
bókinni. En í rauninni er ég að reyna að lýsa
sögu leikhússins eins og hún horfir við mér í
gegnum líf þeirra.“
Munt þú bera þennan tíma saman við
nútímann?
„Þarna eru óhjákvæmilega ýmsir snerti-
punktar við nútímann án þess að það sé
endilega aðalatriðið. Auðvitað þætti mér
ekkert verra að bókin yrði tekin inn í þá leik-
listarumræðu sem hér þarf að fara fram en
það verður bara að koma í ljós.“
Var þetta gullöld leikhússins?
„Mér finnst það hættulegt orð. Okkur
hættir til að fegra eitt og annað í fortíðinni en
einnig að vera of gagnrýnin. Eins og við séum
komin á eitthvert æðra stig nú. Þetta fólk var
að berjast fyrir þeirri hugsjón að hér yrði rek-
ið atvinnuleikhús með sama listræna metn-
aði og bestu leikhúsin í nágrannalöndum
okkar. Þau settu markið hátt en hópurinn var
svo lítill að það var alltaf erfitt að manna stór
og kröfuhörð leikrit. Þar að auki var leikhúsið
háð tekjum af miðasölu og varð þess vegna
að sýna alþýðleg kassastykki á borð við Ævin-
týri á gönguför og Skugga-Svein sem alltaf
trekktu. En þau höfðu metnað til að sýna
Shakespeare, Ibsen, Chekov og fleiri slíka
og náðu ótrúlega langt miðað við aðstæður.
Leikhópur Þjóðleikhússins var orðinn virki-
lega fær á áttunda áratugnum og sumar
þeirra sýninga sem þá komu upp að minnsta
kosti það góðar að barnungur strákur á Sjafn-
argötunni fékk þessa bakteríu sem hefur stýrt
lífi hans síðan.“ n
„Ég hef ekki farið
jafn djúpt niður
og margir aðrir en ég
samt orðið svo slæmur
að ég hef lagst í rúmið