Morgunblaðið - 07.12.2017, Blaðsíða 98

98 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. DESEMBER 2017
VIÐTAL
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
Saga Ástu heitir skáldsaga Jóns Kal-
mans Stefánssonar sem bókaforlagið
Benedikt gefur út. Í bókinni er vissu-
lega sögð saga Ástu, en sögurnar eru
margar sem þræddar eru saman til
að segja hennar sögu.
- Þetta er saga Ástu en líka saga
ástar – það er mikið af ást í henni –
ástar sem leiðir til hamingju og ástar
sem leiðir til óhamingju.
„Á íslensku rímar ást við brást. Ég
veit ekki til þess að það gildi um önn-
ur tungumál, að þessi tvö ólíku orð
rími saman. Er það tilviljun? En ég
held það sé alveg rétt hjá þér að
hreyfiaflið í þessari bók er ást en því
miður líka brást. Það er harmur lífs-
ins, en ég held raunar að þetta eigi
bara býsna vel við sögu mannkynsins,
enda ástin, þörfin fyrir að elska, vera
elskaður, eitt sterkasta aflið í okkur,
og í raun það sem gerir okkur að
manneskjum. Sú þörf, sú þrá, stýrir
líklega lífi okkar meira og minna, og
hefur einnig stýrt heimsveldum. Haft
áhrif á dómgreindina, breytt ákvörð-
unum. Stórum og smáum. Til góðs og
til hins verra. Þetta er mjög merkileg
tilfinning sem getur bæði skapað og
eytt stundum gert bæði samtímis. Ég
hef alltaf verið bæði hugsi og heill-
aður yfir þessu fyrirbæri.“
- Sem lesandi leyfi ég mér að halda
fram allskyns hlutum sem eru
kannski allt annað en þú hafðir í huga
þegar þú varst að skrifa, en mér hef-
ur fundist sem ástin sé rauður þráður
í höfundarverki þínu – að þú haldir
kannski stundum að þú sért að skrifa
um eitthvað allt annað, en sért í raun
að skrifa um ást.
„Það er stundum sagt að hver höf-
undur sé alltaf að skrifa sömu bókina
aftur og aftur. Eins og allar fullyrð-
ingar um skáldskap er það bæði rétt
túlka beri endalok einhverrar bókar,
og svo framvegis. Ég er oft mjög hik-
andi við að koma með skýr svör við
slíkum spurningum, því fólk hefur þá
tilhneigingu til að taka orð höfundar
sem eitthvert guðlegt vald, og þá er
sú hætta ég brenni fyrir túlkunar-
möguleika lesandans. Hver lesandi
mætir verkinu með sitt líf, sínar til-
finningar, sína reynslu og sér eða
skynjar kannski eitthvað í verkinu
sem höfundurinn hafði aldrei hugsað
út í. Ekki einu sinni vitað af. Því góð-
ur skáldskapur er svo margslunginn
og leysir margt úr læðingi sem höf-
undurinn sá ekki fyrir. Það er alltaf
gaman þegar ég er einhverstaðar að
tala um verk mín og einhver stendur
upp og fer að lýsa einhverju í þeim
sem ég hef aldrei hugsað útí. Það er
gaman vegna þess að þá veit ég að
eitthvað hefur heppnast hjá mér.“
- Undirtitill bókarinnar er „Hvert
fer maður þegar engin leið er út úr
heiminum“, en maður ber heiminn
innra mér sér og þaðan er engin leið.
„Það er sumpart harmurinn í þess-
ari bók. Í henni er fólk sem lendir í
ákveðinni reynslu og það er þannig
með lífið að við getum ekki tekið aftur
það sem við höfum gert. Þess vegna
er svo vandasamt að lifa. Það er sama
hversu langt þú nærð í lífinu, hversu
vel heppnað þitt líf er á yfirborðinu,
þú kemst aldrei undan sjálfum þér.
Það er stundum svo yfirþyrmandi að
finna fyrir sjálfum sér alltaf, sér-
staklega ef þú ert með sárar minn-
ingar. Þá reynir þú ósjálfrátt að kom-
ast frá þeim og það er oft uppspretta
ógæfu.
Það er það sem sumar af persónum
bókarinnar eru að glíma við. Þær
komast ekki burt frá eigin lífi og þeim
mistókst að gera það sem þær ætluðu
að gera. Um leið er þetta algild
spurning og efi sem á líka við okkur
sem manneskjur hér og nú. Það hefur
alltaf verið mér mjög hugleikið hvar
lífið nemur staðar, eða nemur það
staðar? Er eitthvað handan lífsins,
handan alheimsins? Þetta eru spurn-
ingar sem ég hef haft áhuga á frá því
ég man eftir mér og ég er alltaf að
reyna að finna svar við þessum
spurningum í skáldskap mínum, að
reyna að komast framúr lífinu og inn í
dauðann, fá að vita hvað leynist þar.
Mér finnst það skylda mín sem höf-
undar að komast að því.“
að vera sífellt að fjalla um ástina. Mig
grunar t.d. að ekki minna en 80% af
rokktextum sögunnar fjalli um ást-
ina. Sjáum t.d. yfirburðamenn eins og
Bob Dylan. Fólk heldur kannski að
arfleifð hans sé þjóðfélagsrýni og
gagnrýni, en það sama gildir um
hann: stór hluti texta hans fjallar um
ástina, og eftir því sem hann eldist,
því meira og sárara. Hann er oft að
fjalla um sína erfiðleika þar og sökn-
uð eftir einhverju eða einhverri sem
hann hefur misst. Okkur kemur ekk-
ert við hver sú manneskja er, og ég
hef í sjálfu sér engan áhuga á því, en
hann nær alltaf að snerta mann og
hans sársauki verður minn sársauki.
Það er það sem listin snýst um, að
snerta aðra, hreyfa við öðrum. Um-
fjöllunaratriðið er í sjálfu sér auka-
atriði. Því takist þér að setja inn í það
eitthvað sem er miklu stærra en þú
sjálfur, þá byrjar þú að snerta aðra
lesendur. Skáldskapur á að vera
þannig, á að vera það margslunginn
að hann geti snert strengi inni í les-
andanum sem höfundurinn var ekk-
ert að hugsa um. Skáldskapurinn á að
öðlast miklu fleiri raddir en ein mann-
eskja býr yfir. Það er galdurinn og
það er hið dásamlega og óskiljanlega
við skáldskapinn. Og ég held að
ástæðan fyrir því að lengi framan af
var þessi goðsögn um að skáldskap-
urinn kæmi frá guðum vegna þess að
fólkið sá og upplifði það sem höfund-
urinn var að skapa var stærra en
hann sjálfur. Það taldi sig kannski
þekkja höfundinn inn og út, en þá
kom hann með verk sem var mun
margslungnara og stærrra en hann
sjálfur. Hver er skýringin á því önnur
en að það komi frá guði?
Þess vegna verður fólk oft fyrir
vonbrigðum þegar það hittir lista-
manninn,“ segir Jón og glottir - „það
undrast hvaðan stærðin sem það
skynjaði í verkinu hafi komið.
Þetta er fegurðin, og þess vegna
getum við aldrei skilið skáldskapinn
til fulls. Við eigum auðvitað túlka og
skoða verkin, en öll túlkun, sama
hversu fær þú ert, hlýtur að byggjast
á, þegar allt kemur til alls, þinni per-
sónulegu skoðun. Síðan kemur annar
með allt aðra túlkun og kannski eru
báðar réttar. Ég er stundum spurður
út í hvað ég hafi verið að fara með
þessu eða hinu, hvernig eigi að túlka
þessa persónu, þetta atvik, hvernig
eftir því sem maður eldist. Maður
verður alltaf og í sífellu að reyna að
finna nýja leið til að skrifa skáldsögu
og segja sögur. Ég held það sé mik-
ilvægt að vera meðvitaður um það, og
eins vera meðvitaður um sínar eigin
takmarkanir og veikleika sem höf-
undar. Maður verður stöðugt að að
ögra sjálfum sér, gangast á hólm við
sjálfan sig. Það afl sem þú þarft að
hafa til að komast frá jörðinni er kall-
að sleppihraði, og það sama gildir um
höfundinn, hann þarf að finna þennan
kraft í sér til að geta yfirstigið sjálfan
sig. Þetta á ekki að vera hægt, en ég
held og vil trúa því, að þú ef þú veist
hvar takmarkanir þínar liggja, og
hefur þá gæfu að geta endurnýjað
sjálfan þig, þá tekst þér hið ómögu-
lega. En það er stöðug barátta, og
höfuðatriði er að efast um þig alltaf.
Ef það dofnar þá ertu búinn að vera.
Ég er náttúrlega ekki einn um það
og útí hött. En ef þú ferð í gegnum
höfundarverk þeirra sem skrifað hafa
nokkrar skáldsögur þá uppgötvarðu
að það er yfirleitt rauður þráður sem
tengir verkin innbyrðis. Þessi rauði
þráður er einfaldlega persónuleiki
höfundarins. Sama gildir um persón-
ur höfunda, þeir ráða bara yfir
ákveðnu galleríi. Hvort sem þú ert að
lesa Laxness, Hamsun Saramago eða
einhvern annan, þá ferðu fljótlega,
eða þegar þú ert búinn að lesa svona
fimm eða sex skáldsögur eftir sama
höfund, að rekast á keimlíkar persón-
ur. Það er ekkert að því, það er eðli-
legt. En styrkur höfundar liggur í því
hvernig hann vinnur með þetta. Mað-
ur hefur séð það gerast að smám
saman hægist á sköpun höfunda og
þeir hætta að koma manni á óvart,
maður getur reiknað þá út.
Þetta er það sem maður er alltaf að
glíma við sem höfundur, sérstaklega
Þú kemst aldrei undan sjálfum þér
 Í Sögu Ástu
veltir Jón Kalman
Stefánsson fyrir
sér ástinni og
dauðanum
Morgunblaðið/Einar Falur
Efi Jón Kalman segir að höfundur verði stöðugt að ögra sjálfum sér.
Íslenski leikarinn Sverrir Guðna-
son mun leysa breska leikarann
Daniel Craig af sem Mikael Blom-
kvist í nýjustu mynd Sony-sam-
steypunnar byggðri á Millenium-
bókaseríu Stiegs Larsson. Þetta
kemur fram á vef Variety en Sony
hefur ekki staðfest ráðningu Sverr-
is opinberlega. Sverrir hefur fengið
mikla athygli á síðustu mánuðum í
kjölfar hlutverks síns sem Björn
Borg í myndinni Borg/McEnroe.
Kvikmyndin ber titilinn The Girl
in the Spiders Web og er byggð á
fjórðu bók seríunnar, Það sem ekki
drepur mann. David Lagercrantz
skrifaði bókina byggða á persónum
Stiegs Larsson en bókin kom út eft-
ir lát hins síðarnefnda. Sverrir
verður í hópi úrvalsleikara en
Claire Foy, úr sjónvarpsþáttunum
The Crown, fer með hlutverk hinn-
ar ódauðlegu Lisbeth Salander.
Kvikmyndaver Sony segir myndina
framhald af The Girl With the Dra-
gon Tattoo, sem var fyrsta kvik-
mynd Sony-samsteypunnar eftir
bókum Larsson. Tökur á myndinni
hefjast í Berlín og Stokkhólmi í jan-
úar og er áætlað að Sverrir muni
birtast á hvíta tjaldinu 19. október
2018.
Sverrir Guðnason leysir Daniel Craig af
Blomkvist Sverrir Guðnason bregður
sér í hlutverk Blomkvists á nýju ári.
Aðalheiður S. Eysteinsdóttir opnar
árlega jólasýningu á eigin verkum í
Kompunni, Alþýðuhúsinu á Siglu-
firði, í kvöld kl. 19. Á sýningunni
eru verk sem unnin voru nú á
haustmánuðum og samanstanda af
lágmyndum, skúlptúrum og mál-
verkum. „Verk Aðalheiðar ein-
kennast gjarnan af fundnum hlut-
um og endurvinnslu hráefnis sem
gefur hugmyndafluginu byr undir
báða vængi. Eins og áður fjallar
hún um samskipti og daglegt líf,“
segir í tilkynningu. Sýningin er op-
in til 14. desember milli kl. 14 og 17.
Jólasýning Aðalheiðar í Kompunni
Hrafnar Meðal verka sem sjá má.
Verð 8.995 kr
Verð 12.995 kr
Verð 5.490 kr
Verð 8.995 kr
Verð 7.995 kr
Verð 6.890 kr
Verð 12.500 kr
Verð 11.990 kr
Verð 4.990 kr
Galleri Ozone | Austurvegi 35 | 800 Selfoss | S. 534 8040 | Skoðaðu úrvalið á | Sendum frítt um land allt