Morgunblaðið - 03.01.2018, Blaðsíða 63

FRÁSÖGN 63
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 2018
mönnum að stofnun Síldar- og fiski-
mjölsverksmiðju Akraness hf.
(SFA) árið 1937, sem var eitt fyrsta
almenningshlutafélag landsins. Áttu
nánast allir Skagamenn sem vettl-
ingi gátu valdið hlutabréf í fyrir-
tækinu. SFA keypti m.a. og gerði út
togarann Víking, eitt mesta aflaskip
þjóðarinnar um áratuga skeið.
Einnig átti Þórður á sama ári þátt í
stofnun hlutafélagsins Víðis, sem
m.a. gerði út togarann Sindra og
einnig lét það félag smíða stærsta
skip sem skipasmíðastöð Þorgeirs
og Ellerts hafði smíðað árið 1943,
en það var báturinn Víðir, 104
brúttólestir að stærð. Hlutafélagið
Víðir varð ein styrkasta stoð bæjar-
ins og var m.a. á árinu 1941 lang-
hæsti gjaldandi hreppsfélagsins;
það starfaði á Akranesi um 12-14
ára skeið og veitti fjöldamörgum at-
vinnu á Akranesi.
Á árinu 1918-19 létu útgerðar-
mennirnir Þórður Ásmundsson,
Loftur Loftsson og Haraldur Böðv-
arsson sameiginlega reisa rafstöð í
Sandgerði. Á Akranesi voru aðal-
forgöngumenn þess að rafmagn var
tekið í notkun þar þeir bræður
Bjarni Ólafsson og Ólafur B.
Björnsson; en það var á árinu 1918.
Ári síðar reisti Þórður rafstöð fyrir
fyrirtæki sín og nokkur nærliggj-
andi hús. Á árinu 1919 skiptu þeir
Loftur og Þórður upp félagi sínu
þannig að hlutur Þórðar var rekst-
urinn á Akranesi en Loftur rak einn
áfram fyrirtækin á Suðurnesjum.
Auk rekstursins í Sandgerði stund-
aði Loftur öfluga útgerð, fiskverkun
og verslun í Keflavík og Reykjavík
til dánardags.
Á árinu 1943 var hafin bygging
hins nýja hraðfrystihúss Heima-
skaga, sem var í eigu Þórðar. Húsið
stóð á þeim stað þar sem álitið er að
fyrsta býlið á Skaga hafi staðið.
Þórði entist ekki aldur til að sjá
verklokin, en hann lést á því ári, að-
eins 58 ára að aldri. Í þetta hrað-
frystihús var fyrsta íslenska frysti-
vélin, „Héðinspressan“, sett. Var
hún smíðuð af Vélsmiðjunni Héðni
hf. upp úr 1950 og sett upp í hrað-
frystihúsinu árið 1954. Fram að
þeim tíma höfðu allar frystivélar
verið innfluttar.
Þórður átti einnig mjög ríkan
þátt í hafnarbótum á Akranesi,
Sandgerði og Reykjavík ásamt fé-
lögum sínum þeim Lofti Loftssyni
og Bjarna Ólafssyni en hafnarskil-
yrði voru léleg á Akranesi, aðeins
bryggjan í Steinsvör við Krossvík.
Þá stóð Bjarni fyrir byggingu
fyrstu steinbryggjunnar á Akranesi,
í Lambhúsasundi, en hún gekk jafn-
an undir nafninu Bjarnabryggja. Til
viðbótar og vegna mikilla fisk- og
vöruflutninga fyrirtækis Lofts og
Þórðar milli Sandgerðis og Reykja-
víkur var bátabryggja byggð fyrir
neðan núverandi Hafnarbúðir í
Reykjavík, þar sem nú er vestasti
hluti Grófarbakka; var hún kennd
við Loft Loftsson, sem stóð fyrir
byggingu hennar um 1918. Bryggja
þessi, Loftsbryggja, var fjarlægð
vegna uppfyllinga árið 1973. Þórður
átti einnig ríkan þátt í stofnun vél-
bátatrygginga á Akranesi.
Vegna mikilla umsvifa við rekst-
ur fyrirtækja sinna gat Þórður ekki
sinnt félagsmálum eins og hann
hefði viljað. Þó átti hann sæti í
sóknarnefnd og skólanefnd á Akra-
nesi um skeið. Einnig stofnaði hann
karlakórinn Svani ásamt fleiri söng-
áhugamönnum. Söng hann jafnan
með kórnum enda hafði hann mik-
inn og einlægan áhuga á söng.
Forgöngumaður á réttri leið
Þegar litið er yfir lífshlaup Þórð-
ar Ásmundssonar kemur strax í
ljós að hér er óvenju eljusamur
forgöngumaður á ferð. Þeir ein-
staklingar sem skapa slíka starf-
semi eru oft kallaðir frumkvöðlar
eða athafnaskáld (e. entrepre-
neurs). Þeir sýna getu og vilja til að
þróa, skipuleggja og leiða áhættu-
viðskipti, oft við tvísýn skilyrði, í
þeim tilgangi að afla hagnaðar.
Þórður Ásmundsson lagði sig eftir
að vinna að hugðarefnum sínum og
verkefnum í samvinnu með ýmsum
góðum vinum og félögum af Akra-
nesi. Hann kærði sig hvorki um
upphefð né vegtyllur, heldur hitt að
hugsjónir hans mættu rætast og
komast til framkvæmda. Fjöldi
báta og skipa Þórðar sem hann
gerði út einn eða í samvinnu með
öðrum var 28, á þrjátíu og sjö ára
tímabili (1906-1943). Einnig voru
þeir Loftur Loftsson með marga
báta í viðskiptum í Sandgerði,
sennilega milli 10 og 12. Lætur því
nærri að hátt í 40 bátar og skip hafi
tengst útgerð Þórðar á hinum ýmsu
tímabilum.
Ólafur B. Björnsson, ritstjóri á
Akranesi, orðaði frumkvöðlastarf
vel í bók sinni „Sögu Akraness“,
þegar fimm ungir menn keyptu
fyrsta dekkvélbátinn, Fram, til
Akraness árið 1906, eins og áður
var sagt frá: „Ekkert áttu þessir
ungu menn til nema hugrekki sitt,
trúna á framtíðina, og að þeir væru
hér á réttri leið; að vinna sjálfum
sér, þorpi sínu og þjóð nokkurt
gagn.“
Höfundur er fv. framkvæmdastjóri
Dvalarheimilisins Höfða á Akranesi.
Akranes Verslunar- og skrifstofuhús Þórðar Ásmundssonar, reist 1942 við Vesturgötu 48.
Hjónin Þórður Ásmundsson og Emilía Þorsteinsdóttir ásamt þremur elstu
börnum sínum. F.v. Ólína Ása, Steinunn, sem lést fimm ára, og Hans Júlíus.
Síðar bættust við sex dætur, Ragnheiður, Steinunn, Arndís, Ingibjörg Elín,
Þóra og Emilía.
Sandgerði Verstöð Þórðar og Lofts árið 1913.
Frystihús Heimaskaga Á þessum stað er talið að fyrsta býlið á Akranesi, Skagi, hafi staðið.
Fram Fyrsti þilfarsvélbáturinn á Akranesi, árið 1906.
Ljósmynd/Ól.Fr. Sig.
Ljósmynd/ Sæm. Guðmundsson.
Myndir/Ljósmyndasafn Akraness