Morgunblaðið - 03.01.2018, Blaðsíða 76

76 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 2018
Sterkir í stálinu
Skipastál • Lunningajárn • Bakjárn
Kælirör • Fíber- og galvanhúðaðar ristar
Svört- og ryðfrí rör og fittings
Ál • Ryðfrítt stál • PVC plötur
POM öxlar • PE plötur
Lokar af ýmsum gerðum
Opið virka daga kl. 8-17
Skútuvogi 4, Rvk
Rauðhellu 2, Hafnarfirði
Sími 568 6844 | ga@ga.is | ga.is
Framtak-Blossi er umboðsaðili
fyrirVOLVO PENTA á Íslandi
Dvergshöfða 27 , 110 Reykjavík | www.blossi.is | blossi@blossi.is
Framtak-Blossi
kappkostar að bjóða
góða þjónustu og
sanngjarnt verð á
varahlutum.
Hafið samband við
Hafþór í síma 895-3144
eða hafthor@blossi.is
VIÐTAL
Helgi Snær Sigurðsson
helgisnaer@mbl.is
Rússneski leikstjórinn Aleksandr
Sokurov þykir með áhrifamestu og
merkustu leikstjórum kvikmynda-
sögunnar og hlaut hann heiðurs-
verðlaun fyrir ævistarf sitt á Evr-
ópsku kvikmyndaverðlaununum 9.
desember síðastliðinn. Slík verðlaun
hefur hann hlotið oftar en einu sinni
og þá m.a. á alþjóðlegri kvikmynda-
hátíð í Reykjavík árið 2006.
Sokurov fæddist í Síberíu árið
1951 og í æsku flakkaði hann með
fjölskyldu sinni milli ólíkra svæða
Sovétríkjanna en faðir hans starfaði
í hernum. Sokurov lagði stund á
sagnfræði í háskóla og hlaut að námi
loknu inngöngu í virtan kvikmynda-
skóla, VGIK. Þar kynntist hann ein-
um helsta meistara rússneskrar
kvikmyndalistar, Andrei Tarkovskíj,
sem var leiðbeinandi hans. Fyrstu
myndir Sokurovs voru bannaðar af
sovéskum yfirvöldum og hefur lista-
maðurinn ætíð verið þyrnir í augum
yfirvalda í heimalandi sínu og í upp-
hafi ferilsins var hann reglulega yf-
irheyrður af KGB.
96 mínútna samfelld taka
Þekktasta kvikmynd Sokurovs er
án efa Rússneska örkin frá árinu
2002 en í henni fer hann yfir 300 ára
sögu Rússlands á 96 mínútum í einni
samfelldri töku. Þúsundir manna
tóku þátt í þessum magnaða kvik-
myndagjörningi, þar af 2.000 leik-
arar og þrjár hljómsveitir og var
kvikmyndin tekin upp í 33 sölum
hins glæsilega Hermitage-safns í
Moskvu. Ferðin sem leikstjórinn
býður áhorfandanum í er um einn og
hálfur kílómetri að lengd og endar
að kveldi rússnesku byltingarinnar
árið 1917.
Sokurov hefur hlotið fjölda verð-
launa á virtum kvikmyndahátíðum
og af öðrum merkum verkum hans
má nefna Faust frá árinu 2011, kvik-
mynd sem tekin var upp að hluta hér
á landi og skartar nokkrum íslensk-
um leikurum en fyrir hana hlaut
leikstjórinn aðalverðlaun kvik-
myndahátíðarinnar í Feneyjum,
Gullna ljónið. Faust var fjórða kvik-
myndin í fjórleik leikstjórans um
illskuna og byggð á samnefndu leik-
riti Göthes. Fyrstu þrjár kvikmynd-
irnar fjölluðu um jafnmarga al-
ræmda þjóðarleiðtoga 20. aldar-
innar: Moloch frá árinu 1999 um
Hitler, Taurus frá 2000 um Lenín og
The Sun frá 2004 um Hirohito Jap-
anskeisara.
Ástríða þá, núna starfsgrein
Sokurov virðist lúinn þar sem
hann tekur, ásamt túlki, á móti fjór-
um fjölmiðlamönnum á hóteli í Berl-
ín, degi fyrir afhendingu Evrópsku
kvikmyndaverðlaunanna. Túlkurinn
þýðir af miklu kappi spurningar og
svör meðan á viðtalinu stendur og af
svipbrigðunum að dæma er það erf-
iðisvinna. Túlkurinn gnístir tönnum
og hripar niður með ógnarhraða
hugleiðingar Sokurovs um illskuna
og mátt kvikmyndaformsins.
Sokurov er fyrst spurður hvort
hann muni hvenær hann hrópaði
fyrst „action!“ á tökustað og segist
hann ekki muna það nákvæmlega.
„Ég var 18 ára og var að vinna fyrir
sjónvarpið,“ rifjar hann upp og segir
að á þeim tíma hafi verið tekið upp á
16 og 35 mm filmur. Þetta hafi verið
fyrir tíma myndbanda. „Það er
óskaplega langt síðan,“ segir Sok-
urov og hlær og mætti halda að hann
væri orðinn 100 ára en ekki 66 eins
og raunin er.
Hann er í framhaldi beðinn að
bera þennan tíma kvikmyndagerðar
saman við stafrænan samtímann og
þarf ekki að hugsa sig um, svarar um
hæl: „Í þá daga var þetta ástríða en
núna er þetta starfsgrein.“ Sokurov
horfir alvarlegur á viðmælendur
sína, sem kinka kolli ábúðarfullir.
Kostir og gallar
Sokurov segist hafa fæðst í „af-
skaplega rússneskum“ hluta Rúss-
lands, Síberíu, en ferðast víða með
fjölskyldu sinni um Sovétríkin sál-
ugu. Hann segir að þessi ferðalög
hafi haft mikil og þroskandi áhrif á
sig og mótað sem persónu, ekki síst
kynni sín af fólki ólíkra þjóðarbrota.
„Þú verður víðsýnni og fróðari
manneskja, þú öðlast nýja þekkingu
og tilfinningar,“ segir Sokurov. Að
búa í ógnarstóru landi eins og Rúss-
landi hafi sína kosti og galla og
stærðin geri það að verkum að allar
breytingar á stjórnarfari hafi áhrif
langt út fyrir landsteinana.
Sokurov kinkar kolli og segir „da“
þegar hann er spurður hvort hann
sé meira metinn utan heimalandsins
en innan. Hann segist því miður
ekki njóta sömu virðingar í Rúss-
landi og í öðrum löndum heims. „Ég
er víst ekki nógu varkár og því er
ákveðinni fjarlægð haldið milli mín
og ríkisins,“ útskýrir hann. And-
staða hans við aðgerðir og ákvarð-
anir rússneskra stjórnvalda og
stefnu hafi leitt til þess að bæði yf-
irvöld og almenningur sniðgangi
verk hans og séu honum andsnúin.
Hægt sé að tala um vanrækslu og
fjandskap í þeim efnum. „Ég er í
óþægilegri stöðu og ekki aðeins ég
heldur allir þeir sem reyna að berj-
ast fyrir sannfæringu sinni og trú og
reyna að verja land sitt og þjóð,“
segir Sokurov brúnaþungur.
Talið berst að kvikmyndagerð á
tímum Sovétríkjanna og segir Sok-
urov að í kvikmyndum þess tíma
hafi verið óhugsandi að illskan hefði
á endanum betur í baráttunni við
hið góða. Jafnvel þótt hetja sög-
unnar eða aðalpersóna léti lífið lifði
andi hennar áfram. Sokurov segir
rússneskar samtímakvikmyndir
öðruvísi hvað þetta varðar; þær séu
orðnar líkar þeim vestrænu að því
leyti að illskan hafi málamiðlana-
laust betur. Hún sigri um ókomna
tíð og ekkert hægt að gera við því.
Meinafræðileg krufning
„Því hafa margar kvikmyndir
verið gerðar sem líkjast meira
meinafræðilegri krufningu en kvik-
myndagerð,“ segir Sokurov. Slík
krufning geti engu að síður verið
framkvæmd af mikilli fagmennsku
og margir vestrænir leikstjórar séu
færir í slíkri kvikmyndagerð. Hins
vegar skorti kvikmyndagerðarmenn
styrk til að sýna áhorfendum að hið
illa þurfi ekki að sigra og þurfi ekki
að lifa af. Sokurov bætir því við að
ástleysi sé að sama skapi áberandi í
vestrænum og rússneskum sam-
tímakvikmyndum.
„Illskan sigrar allt í lífinu því
dauðinn mætir okkur öllum á end-
anum,“ heldur Sokurov áfram og
þykir blaðamanni hljóðið orðið held-
ur þungt í honum. „Við getum verið
hamingjusöm, elskað og verið elsk-
uð en á endanum verðum við öll að
deyja og sumir deyja alltof snemma
því börn deyja líka,“ segir Sokurov.
Ef kvikmyndir hefðu ekki svona
mikil áhrif um allan heim væri hægt
að sætta sig við hvað sem er þegar
kemur að innihaldi þeirra. „En því
miður er kvikmyndin hryllilegur
miðill, afar máttugt tæki og list-
form. Og kvikmynd sem býr yfir
mikilli spennu og er yfirfull af nei-
kvæðum tilfinningum og viðhorfum
mun taka sér bólfestu í sál áhorf-
andans og aldrei hverfa þaðan,“ seg-
ir Sokurov og ljóst að sýn lista-
mannsins á eigið listform er afar
myrk.
Sofnað á verðinum
Sokurov segir, til frekari útskýr-
ingar á þessum orðum sínum, að ef
fólk venjist við að horfa á kvikmynd-
ir þar sem eyðilegging sé gegnum-
gangandi afl, morð og limlestingar,
verði slíkar myndir og tilfinningar á
endanum eðlilegar og hversdags-
legar fyrir áhorfendum. „Þess
vegna held ég að í náinni framtíð
muni kvikmyndir sýna milljörðum
ungs fólks að það sé mögulegt og
stundum nauðsynlegt að drepa ann-
að fólk og ekki synd eða óeðlileg
hegðun,“ segir hann og bætir við að
áhrif endurtekinna glæpa í kvik-
myndum á hegðun eða hugs-
unarhátt fólks hafi ekki verið metin
eða rannsökuð nægilega. „Við höf-
um sofnað á verðinum og þá á ég við
okkur öll; Bandaríkjamenn, Rússa,
alla.“
Illskan sigrar alltaf að lokum
 Rússneski leikstjórinn Aleksandr Sokurov hlaut heiðursverðlaun Evrópsku kvikmyndaverð-
launanna 2017 fyrir ævistarf sitt  Hann segir kvikmyndina máttugt tæki og hryllilegan miðil
Þrekvirki Úr þekktustu kvikmynd Sokurovs, Rússnesku örkinni, sem er ein samfelld taka og 96 mínútna löng.
AFP
Þakklátur Aleksandr Sokurov með heiðursverðlaun Evrópsku kvikmynda-
verðlaunanna sem hann hlaut 9. desember í fyrra í Berlín.