Morgunblaðið - 17.01.2018, Blaðsíða 11

FRÉTTIR 11Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JANÚAR 2018
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Vísindamenn Íslenskrar erfða-
greiningar (ÍE) hafa raðað saman
erfðamengi Hans Jónatans. Hann
fæddist árið 1784 og var fyrsti
svarti maðurinn sem settist að á
Íslandi, svo vitað sé. Vísinda-
tímaritið Nature Genetecis birti
grein um þetta afrek vísindamanna
ÍE í fyrradag. Þar er því lýst
hvernig tókst að raða saman erfða-
mengi Hans Jónatans úr bútum af
litningum 182 afkomenda hans.
Fréttin vakti mikil viðbrögð og var
um þetta fjallað víða um heim.
Yfir 700 afkomendur á Íslandi
Hans Jónatan fæddist sem þræll
á eynni St. Croix í Karíbahafi, son-
ur Emilíu Regínu, sem var afr-
ískur þræll á sykurplantekru
Schimmelmann-fjölskyldunnar.
Talið er að faðir hans hafi verið af
evrópskum ættum. Hans Jónatan
slapp undan þrælahaldi árið 1802
með því að flýja til Djúpavogs. Þar
kvæntist hann Katrínu Antoníus-
ardóttur og eignaðist með henni
tvö börn. Hans Jónatan lést árið
1827. Afkomendur hans eru nú yfir
700 á Íslandi.
Vísindamennirnir báru kennsl á
afríska litningabúta afkomenda
Hans Jónatans og tókst þannig að
raða saman um 38% af þeim litn-
ingum sem hann fékk frá móður
sinni.
„Þetta er í fyrsta skipti sem tek-
ist hefur að sækja erfðamengi
löngu látins manns,“ segir í til-
kynningu ÍE. Þegar endurraðaða
erfðamengið var borið saman við
arfgerðir ýmissa hópa frá Afríku
kom í ljós að uppruna Emilíu Reg-
ínu mætti rekja til svæðisins þar
sem löndin Benín, Nígería og
Kamerún eru nú. Því er ljóst að
foreldrar hennar eða hún sjálf
voru hneppt þar í þrældóm og flutt
til St. Croix.
Vitnað er í Agnar Helgason,
mannfræðing hjá ÍE og einn höf-
unda vísindagreinarinnar, í til-
kynningu ÍE. Þar segir hann að
hingað til hafi verið nauðsynlegt
að hafa aðgang að líkamsleifum til
að greina erfðaefni úr löngu látn-
um einstaklingum. „Í þessari rann-
sókn tókst okkur hins vegar að
púsla saman litningum Hans Jón-
atans, sem dó fyrir um 190 árum,
úr bútum sem afkomendur hans
erfðu frá honum. Í einhverjum til-
vikum gæti reynst gagnlegt að
nota sambærilegar aðferðir til að
endurskapa erfðamengi annarra
einstaklinga frá þessum tíma, bæði
á Íslandi og annars staðar, til að
varpa ljósi á uppruna þeirra eða
aðra eiginleika,“ er haft eftir Agn-
ari.
Fundu erfðaefni frá Hans Jónatan
 Þrællinn sem varð kaupmaður á Djúpavogi  Röðuðu saman bútum úr litningum 182 afkomenda
Sonarsonur Hans J. Björn Eiríks-
son, f. 1847, þótti líkur afa sínum.
Dóttursonur Hans J. Lúðvík
Lúðvíksson, fæddur 1856.
Hans Jónatan Eiginhandaráritun.
„Sagan um Hans
Jónatan er að
mörgu leyti svo
merkileg,“ sagði
Kári Stefánsson,
forstjóri Íslenskr-
ar erfðagrein-
ingar. „Ástæðan
fyrir því að við
fórum í þessa
vinnu er sú að fað-
ir minn heitinn,
Stefán Jónsson, skrifaði bók sem
heitir Að breyta fjalli. Þar talar hann
meðal annars um Hans Jónatan.“
Kári sagði að það hefði lengi beint at-
hygli sinni að Hans Jónatan.
„Saga Hans Jónatans er svo falleg.
Hann kemur til Íslands alveg í byrjun
19. aldar – fyrsti svarti maðurinn sem
kemur til Íslands. Honum er tekið
opnum örmum af þorpsbúum á
Djúpavogi sem höfðu aldrei séð svart-
an mann áður. Ekki virðist kynþát-
tahatrið vera manninum eðlilegt.
Hans Jónatan verður kaupmaður á
staðnum og eignast tvö börn og á
núna sjö hundruð áttatíu og eitthvað
afkomendur á Íslandi, lifandi og
látna.“
Kári sagði að hægt hefði verið að
draga búta úr erfðaefni móður Hans
Jónatans úr erfðaefni 182 afkomenda
og raða þeim saman. Þetta sýndi að
það væri hægt að raða saman erfða-
efni löngu látins fólks. Ætterni Hans
Jónatans auðveldaði vinnuna.
„Munurinn á afríska erfðamenginu
og því íslenska er svo stór. Ef maður
raðgreinir erfðamengi Íslendings og
kemur allt í einu inn í þessa afrísku
búta þá er það svo auðsætt. Það er
enginn smámunur,“ sagði Kári. Hann
sagði að vinnan hefði verið mun flókn-
ari ef um hefði verið að ræða mann
sem væri hálfur Íslendingur og hálfur
Englendingur því við værum svo lík
Englendingum erfðafræðilega.
Vísindamenn ÍE hafa ekki reynt að
grafast fyrir um faðerni Hans Jón-
atans því þeir hafa ekki gögn sem
leyfa þeim að nota erfðafræðina til að
ákvarða það. Faðernismál Hans Jón-
atans er því enn óleyst.
Kári sagði að ÍE ynni að alls konar
verkefnum sem lytu að íslenskri sögu.
Eitt væri að raðgreina erfðamengi úr
hauskúpum frá landnámsöld til að
ákvarða uppruna þeirra. Annað að
raðgreina erfðamengi úr fjölmörgum
hestagerðum til að komast að því
hvaðan íslenski hesturinn kæmi.
„Við erum með fullt af spennandi
verkefnum þó að meirihlutinn af því
sem við erum að gera lúti að því að
reyna að skilja hvernig breytanleiki í
röðun níturbasa í erfðamenginu býr
til mannlega fjölbreytni og þá aðal-
lega í dag. Þegar maður vinnur úr
mjög miklum gögnum um manninn
eins og hann er í dag varpar það ljósi
á manninn eins og hann var áður. Það
sést best á þessu verkefni um Hans
Jónatan,“ sagði Kári.
Greinilegur munur
á erfðamenginu
Kári
Stefánsson
Hrein jógúrt
Ástæða þess
að þú átt að velja
lífræna jógúrt!
Engin aukefni
Meira af Omega-3
fitusýrum
Meira er af CLA fitusýrum
em byggja upp vöðva
g bein
kkert undanrennuduft
nmanngerðra
ansfitusýra
biobu.is - Lífrænar mjólkurvörur
•
•
•
s
o
• E
• Á
tr
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík, sími 588 0200, eirvik.is
amlegt ka
nýmalað,
en in h
ynn u r ura a v ar rv . óðum þér í kaffi.
s
ylki.
él Við jK t J k ffi
„Amerískir koll-
egar hafa bent
mér á umfjöllun í
erlendum miðlum
um rannsóknina á
erfðaefni Hans
Jónatans. Þetta
er komið víða,“
sagði Gísli Páls-
son, prófessor í
mannfræði við
Háskóla Íslands
og höfundur bókarinnar Hans Jón-
atan – Maðurinn sem stal sjálfum
sér. Bókin er ævisaga þrælsins sem
varð verslunarmaður og bóndi á
Djúpavogi og kom hún út árið 2014.
Hún hefur einnig verið gefin út á
ensku og dönsku og er væntanleg í
franskri útgáfu í vor.
Útgáfa bókarinnar varpaði ljósi á
Hans Jónatan og merkilega ævi
hans sem var ókunn flestum fram að
því að bókin kom út. Vefútgáfa Daily
Mail sagði til dæmis í gær að ævi-
saga Hans Jónatans hefði skapað
honum „alþjóðlega frægð“.
Góðar viðtökur
Gísli sagði að bókin hefði fengið
mjög góðar viðtökur, sérstaklega í
Bandaríkjunum. „Hún var líka á
lista TLS [bókmenntaritsins The
Times Literary Supplement í Eng-
landi] yfir bækur ársins og hefur
fengið góða umsögn,“ sagði Gísli.
Sala bókarinnar hefur gengið dræm-
ar í Danmörku. Gísli sagði það vera
sér og danska útgefandanum nokkur
ráðgáta. Honum hefur verið boðið til
Kaupmannahafnarháskóla næsta
vor til að fjalla um bókina og við-
brögð við henni.
Gísli sagði að vinna Íslenskrar
erfðagreiningar við að raða saman
erfðaefni Hans Jónatans sem hann
fékk frá móður sinni væri afrek.
Ekki væri vitað hvar jarðneskar leif-
ar hans hvíldu, engu að síður hefðu
vísindamenn ÍE endurgert drjúgan
hluta af erfðamengi hans í gegnum
afkomendur hans og rakið afrískan
uppruna móður hans.
„Hér er ekki aðeins um „nýja ævi-
sögu“ að ræða, ef svo má segja, þar
sem nýju ljósi er varpað á forsögu
eins einstaklings; hér er rudd ný
braut í rannsóknum á erfðamengj-
um fólks,“ skrifaði Gísli á facebook-
síðu sína. Um klukkustundar löng
heimildarkvikmynd var gerð eftir
bókinni og var hún frumsýnd á
Djúpavogi á liðnu vori. Valdimar
Leifsson kvikmyndagerðarmaður
gerði myndina eftir handriti Bryn-
dísar Kristjánsdóttur.
Ævisagan vakti athygli á
merkilegri ævi Hans Jónatans
Gísli
Pálsson