Morgunblaðið - 25.01.2018, Blaðsíða 34

34 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. JANÚAR 2018
Eyjamenn þóttu sýna æðruleysi
þegar þeir streymdu niður á
bryggju á flótta um hánótt á leið í
bátana. Þegar frá líður vakna þær
spurningar af hverju svo hafi verið
og hvers vegna
fólk trúði því að
gosinu lyki sam-
dægurs. Af
hverju fóru íbúar
í rólegheitunum í
kaffi í næsta húsi
og tóku með sér
ólíklegustu hluti?
Ólafur Árna-
son fjöl-
skylduráðgjafi
segir að grófum dráttum komi yfir
fólk í þessum aðstæðum einhvers-
konar doði og það sé ekki heilbrigð
skynsemi sem taki yfir heldur kvíði
og varnarleysi yfir því sem er að
gerast vegna þess að fólk hafi ekki
stjórn á hlutunum. Það reyni að
bregðast við með því að gera eitt-
hvað. Ná stjórn á aðstæðum með
því að taka með sér hluti, jafnvel þó
engin skynsemi sé í því. Hugsunin
er: ég ræð ekki hvort ég fer en ég
ræð hvað ég tek með mér í þessum
aðstæðum.
Ólafur segir að æðruleysi sé
Eyjamönnum í blóð borið.
„Þetta er í kúltúrnum. Eyjamenn
eru vanir að þurfa að takast á við
sjóinn og náttúruöflin. Þeir bera
virðingu fyrir náttúrunni og vita að
við ofurefli er að etja. Það þýðir
ekki að mótmæla né reyna að ná
sínu fram. Það þarf að ganga skipu-
lega til verka og gera það sem gera
þarf,“ segir Ólafur og bendir á að
þegar fólk hafi ekki upplifað gos í
túnfætinum hjá sér áður þá sé eðli-
legt að það missi raunveru-
leikatengslin. Það sjái hvað sé að
gerast en geti ekki sett hlutina í
samhengi. Það gæti verið ástæða
þess að margir héldu að siglt yrði út
fyrir Eiðið og beðið þar á meðan
gosinu lyki.
„Ég held að það hafi skipt máli að
skipstjórarnir sem eru vanir að tak-
ast á við náttúruna héldu ró sinni,
unnu skipulega og markvisst. Þeg-
ar fólk finnur að einhver nær utan
um hlutina þá róast það. Ólafur seg-
ir að sú staðreynd að lítið hafi verið
unnið með tilfinningar þegar áfallið
átti sér stað sé eflaust ástæða þess
að 45 árum eftir gos séu íbúar enn
að vinna úr minningum og tilfinn-
ingum.
„Ég var sjö ára í gosinu og ég dá-
ist að því hvernig foreldrar mínir
brugðust við aðstæðum. Þau eru af
sterku kynslóðinni og þurftu að
berjast fyrir hlutunum. Það var
ekki til siðs að tala um tilfinningar
en á síðari aldursárum fer þessi
kynslóð að viðurkenna að þetta hafi
tekið á,“ segir Ólafur.
Hann segir að þegar fólk flutti
aftur til Eyja sé ekki ólíklegt að íbú-
ar hafi fengið þá tilfinningu að nú
hefðu þeir loks stjórn á aðstæðum
sem þeir voru settir í, að þurfa að
flýja heimili sitt vegna eldgoss.
Viðbrögð við áfalli
Ólafur Árnason
 Hefðbundið sprungugos með kvikustrókum í byrjun.
 1600 m löng sprunga með 40 eldsúlum, allt að 150 m að hæð
 2,5 milljón m3 af gjósku allt að 6 m þykkri
 Gosmökkur 8 til 9 km hár
 Tvenn eldsumbrot á sjávarbotni
 99,8% af koltvíoxíði í gasi frá eldstöðv-
unum
 Mældur hiti í Eldfellshrauni +/- 990 gráður
 Framleiðsla gosefna 100 m3 á sekúndu
 Nýja hraunið 3,2 km þar af nýtt land 2,2 km
 Formleg goslok 3. júlí 1973
 Heildartjón á húsum miðað við verðlag í
apríl 1977, kr. 315.696.500
 Framreiknað tjón í verðlagsreiknivél Hagstofu Íslands miðað við verð-
lag í desember 2017, kr. 653.063.592
 Greitt var út tjón vegna 925 íbúðahúsa þar af voru 400 hús metin ónýt
Heimildir: Náttúruvá á Íslandi, VTÍ, Vestmannaeyjar,byggð og eldgos,
Kröftugt gos, 925 hús skemmd
STAÐREYNDIR UM ELDGOSIÐ Á HEIMAEY
Eldgos 400 hús eyðilögðust
í sundur svo komast mætti í hólfin,“
segir Engilbert og bætir við að Þórði
á Skansinum hafi dottið í hug leið til
þess að ná öryggishólfinu út með
krana, en bankastjórinn ekki tekið
það í mál. Skáparnir gætu rispast.
Kveikjan tekin úr bílnum
Eftir misheppnaða för í bankann
fór Engilbert að bjarga búslóðum.
Gísli faðir hans og Ragnar föður-
bróðir höfðu vörubíl til umráða.
,,Ég ætlaði ekki að þora að leggja
mig og skilja bílinn eftir fyrir utan
kjallarann á Fögrubrekku því menn
tóku bara næsta bíl en pabbi sá við
þessu og tók kveikjuna úr bílnum.
Það var ágætt að sofa í kjallaranum
því vikurinn sem kominn var fyrir
gluggana einangraði hávaðann frá
gosinu,“ segir Engilbert. Hann segir
að ýmislegt skemmtilegt hafi gerst í
þá 7 til 10 daga sem stoppað var í
Eyjum.
,,Raggi frændi hét því eftir dvölina
að hann myndi aldrei bera þvotta-
vélar aftur. Í eitt sinn þegar við áttum
að bera búslóðir fórum við á Strand-
veginn þar sem pabbi og Raggi voru
að innrétta nýja verslun. Gísli Brynj-
ólfsson málarameistari, sem alltaf var
glaður sama hvað gekk á, kom inn til
okkar og sá gítar í búðinni. Hann
spurði mig hvort ég spilaði á gítar. Ég
neitaði því og þá settist Gísli á búðar-
borðið og spilaði og söng fyrir okkur.“
Engilbert segir að þegar hann
hugsi til baka sjái hann að ástandið
hafi ekki verið neinu líkt.
,,Ég man eftir einu atviki þegar
rigndi eldi og brennisteini. Ég stóð í
skjóli við Samkomuhúsið og það voru
þrautþjálfaðir hermenn að moka ofan
af Símstöðinni sem var nokkuð hátt
hús. Allt í einu heyrðust miklar drun-
ur og hermennirnir stukku niður af
þakinu á vikurbing fyrir neðan.
Hegðun þeirra var eins og í alvöru-
bardaga,“ segir Engilbert og bætir
við að einn daginn hafi hann ekki get-
að meir. „Mér var kalt og ég var
þreyttur og nennti ekki meiru. Ég
sagði við pabba að það væri gott að
geta fengið sér smá brennivín en það
var ekkert vín að fá. Pabbi sagði þá að
nóg væri af víni til í Ríkinu. Ég hafði
ekki mikla trú á að þar væri eitthvað
að hafa. En við fórum í Ríkið og húsið
var opið. Óskar í Ríkinu kom fram og
spurði hvað hann gæti gert fyrir okk-
ur. Pabbi sagðist þurfa flösku af séní-
ver. Óskar finnur flöskuna og pabbi
opnar veskið en Óskar segir að flask-
an kosti ekkert. Pabbi spyr þá hvort
Óskar fái ekki bágt fyrir. Svar Óskars
man ég alltaf: ,,Hann Jón Kjart-
ansson, forstjóri ÁTVR, hringdi og
spurði hvort það væri satt að ég af-
greiddi áfengi án þess að taka við
greiðslum fyrir. Ég sagði við hann,
heyrðu góði ef það verða einhver van-
höld hér á þá skaltu bara taka húsið
mitt upp í, það var enn í Sólhlíðinni í
morgun.“ Þetta lýsir ágætlega
ástandinu sem var í Eyjum á meðan
gosið var. Óskar vissi ekki frekar en
aðrir hvort hann ætti hús næsta dag.
Allt á nippinu, lífið og tilveran og
hvaða máli skipti þá ein flaska til eða
frá.“
Strengurinn þaninn til ýtrasta
Engilbert segir að stuttur þráður í
mönnum hafi einkennt gosið og árin á
eftir. Það hafi verið rosalegt álag á
fólki í gosinu og í uppbyggingunni.
,,Menn voru útkeyrðir og þreyttir og
fengu sér í tána. Það var stutt í handa-
lögmál og rifrildi. Það tók mig mörg ár
að átta mig á hversu strengurinn var
þaninn hjá íbúum. Það útskýrir að ein-
hverju leyti reiðina sem beindist að
þeim sem ekki komu aftur.“
Engilbert tekur dæmi um álagið
sem var á mönnum í gosinu. Hann
segir að líkt og venja var á þessum ár-
um safnaði fólk tækjum og öðru sem
þurfti í hús á byggingartímanum
vegna verðbólgunnar.
,,Ég var með allt það sem við höfð-
um keypt í húsið í geymslu þegar mað-
ur einn kemur til okkar. Hann missti
gjörsamlega stjórn á sér og lamdi allt
og barði. Við sem vorum á staðnum
héldum okkur til hlés. Maðurinn hafði
stuttu áður horft á húsið sitt hverfa
undir hraun. Þremur dögum eftir að
hann hafði klárað að flísaleggja hjá sér
baðið. Sem betur fer skemmdist ekk-
ert hjá mér en þetta var sennilega
hans áfallahjálp. Aðrir notuðu grín
sem áfallhjálp,“ segir Engilbert.
Þegar Engilbert og Bryndís eru
spurð hvaða áhrif gosið hafi haft þau
sem ungt fólk, rúmlega tvítugt, er
fátt um svör til að byrja með. Þau eru
sammála um að það hafi skipt máli að
þau voru barnlaus þegar gosið hófst.
Bryndís segir að gosið hafi tvístrað
fólki. Það hafi verið erfitt að missa af
samskiptum við ættingja og sam-
ferðafólk.
,,Við tókum út ofsalegan þroska í
svona aðstæðum, það er ekki hægt
annað. Ég held að maður öðlist víð-
sýni og aðlagist betur breyttum að-
stæðum. Smáu hlutirnir verða ekki
eins merkilegir af því að maður gat
misst allt í einu vetfangi,“ segir Bryn-
dís. Engilbert horfir á konu sína með
aðdáun og segir: ,,Þú ert merkileg
kona og ég get ekki verið meira sam-
mála þér. Ég hef alltaf haft mikið að
gera og hef ekki velt því fyrir mér
hvaða áhrif gosið hafði á mig. En auð-
vitað fylgir áfallið einstaklingum.
Gosið er svo lifandi fyrir mér. Það
varð enginn mannskaði gosnóttina
sjálfa og því var áfallið kannski öðru-
vísi. Gosið er eitthvað sem maður er
með í farteskinu og ég vona að það
hafi þroskað mig,“ segir Engilbert og
ítrekar að hann hafi fyrst gert sér
grein fyrir áhrifum gossins þegar
hann kom í Eldheima.
Engilbert segir að árin eftir gos
hafi samfélagið verið kvikt í Eyjum
og ekki þurfti mikið til að upp úr syði.
Hann hafi upplifað svipað andrúms-
loft í þjóðfélaginu eftir hrunið.
Hringt í
lögreglu og
tilkynnt um
jarðelda í austur-
hluta Heimaeyjar.
Mayday, mayday,
mayday-kall frá
Eyjum.
Eldgos og flóttinn frá Heimaey
21. og 22.
janúar
23. janúar
Kl. 01.40 Kl. 01.55 Örstuttu síðar
Uppúr
kl. 02 Kl. 02.30 Kl. 05-06 Kl. 07 Kl. 08.15Kl. 04Kl. 04
Að morgni
fyrsta gosdags
Tvær litlar jarð-
skjálftahrinur
mælast við
Mýrdal og
Laugar vatn.
Illviðri
í Eyjum.
Jarð-
skjálfti 3
á Richter.
Eldgos
hefst á
Heimaey.
Almannavarnir
taka til starfa,
lúðrar þeyttir til
að vekja
bæjarbúa,
tilkynning
frá almanna-
vörnum um að
yfirgefa eyjuna.
Íbúar streyma
niður á
bryggju.
Fyrsti bátur
lætur úr höfn,
50-400 manns
í hverjum bát.
Áætlað er að
um 4.500
manns hafi
farið með
bátum í land.
Fyrsta
farþega-
vél Flugfé-
lags Íslands
tekur á
loft með
sjúklinga
og eldri
borgara.
Arnar
ÁR
kemur
fyrstur
með
farþega
í Þor-
láks-
höfn.
Fyrsti
strætó
með flótta-
mennina í
Árbæjar-
skóla.
5.000
íbúar flúnir frá
Heimaey.
200-300
eftir til að sinna
skyldustörfum.
1973
Heimildir: Heimaslóð, Guðjón Ármann Eyjólfsson Vestmannaeyjar byggð og eldgos, Árni Gunnarsson, Eldos í Eyjum og 1973ibatana
TF-FSD
fyrsta vél
sem tekur
á loft með
6 farþega
frá Eyjum.
Ríkisút-
varpið hefur
útsendingu.
sem stendur
stanslaust
til kl. 13.20.
Snör handtök Morgunblaðið stóð vaktina þegar gosið hófst. Skipt var um
forsíðu blaðsins um miðja nótt og sérstök síðdegisútgáfa var helguð gosinu.
www.gilbert.is
FRISLAND 1941
TÍMALAUS GÆÐI
VIÐ KYNNUM