Morgunblaðið - 25.01.2018, Blaðsíða 68

68 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. JANÚAR 2018
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
„Ég man einungis að bókinni var yf-
irleitt vinsamlega tekið og ekki síst
þótti mér Ólafur Jónsson hitta
nagla á höfuð með því að ítreka hve
sagan væri gálaus! Því það þykir
mér hún sann-
arlega vera, þeg-
ar ég skoða hana
eftir öll árin; eig-
inlega frábrugðin
flestu sem eftir
mig liggur fyrr
og síðar.“ Þannig
svarar Þorsteinn
frá Hamri þegar
spurt er hvers
hann minnist um
viðtökur lesenda þegar skáldsaga
hans, Haust í Skírisskógi, kom út á
sínum tíma, haustið 1980.
Gagnrýnandinn Ólafur sagði sög-
una þá vera gálausa og Þorsteinn,
eitt helsta skáld þjóðarinnar ára-
tugum saman, segir hana frá-
brugðna flestu sem eftir hann ligg-
ur. Skáldsagan Haust í Skírisskógi
var löngu horfin af markaði, eintök-
in frá 1980 sitja í hillum lesenda
skáldsins út um landið – sá sem
þetta skrifar er einn þeirra sem
hrifust af sögunni þegar hún kom
út, svo galsafengin og fersk sem
hún var, en hún hefur nú verið end-
urútgefin í kilju fyrir nýja lesendur,
í flokknum „íslensk klassík“ hjá
Forlaginu. Kemur hún út í tilefni af
áttræðisafmæli skáldsins í mars
næstkomandi og sextíu ára höfund-
arafmæli.
Haust í Skírisskógi var þriðja
skáldsaga Þorsteins – Himinbjarg-
arsaga eða Skógardraumur kom út
árið 1969 og Möttull konungur eða
Caterpillar árið 1978 – og er fjörug
og óvenjuleg ævintýrasaga ofin úr
litríkum þráðum í sögu og samtíð,
með vísunum í sögurnar af Hróa
hetti og köppum hans. Hermann
Stefánsson rithöfundur ritar áhuga-
verðan formála að nýju útgáfunni
og segir víða komið við í sögunni.
Hún sé „kenjótt og ófeimin við út-
úrdúra, kímni eða beinlínis ærsli,
búrleskan galsa. En hún er jafn
ófeimin við alvöruþunga, einlægni
og hlýju, hún er hiklaus með vís-
anir, flækjur, tímavillur, heimspeki-
legar vangaveltur, sjálfsvísanir.
Hún blandar saman reykvískum nú-
tíma og alþjóðlegri goðsögn, sam-
tímalegri veruleikalíkingu og hinn
römmustu þjóðsagnalegri forn-
eskju. Hún virðist vaða úr einu í
annað, fara úr sögu innan í sögu
innan enn annarrar sögu,“ skrifar
Hermann um skáldsögu Þorsteins
sem annars fjallar að ytra borði um
„fáeina auðnulitla menn sem ráfa
um götur Reykjavíkurborgar og í
kringum búð eða sjoppu sem nefn-
ist Eikin.“
Það var margt í gangi
Þegar Haust í Skírisskógi kom
fyrst út sagði Þorsteinn í samtali
við Braga Óskarsson um verkið hér
í Morgunblaðinu á aðventunni 1980:
„Þarna ægir mörgu saman. Þetta er
nokkurs konar kjötsúpa soðin af
sagnaminnum, endurminninga-
brotum og ýmsu því sem á hugann
leitar.“ Hvaða augum lítur hann
þessa „kjötsúpu“ nú, 38 árum síðar?
„Ég lít hana nokkuð áþekkum
augum og þá,“ svarar Þorsteinn.
„Ýmisleg tíðareinkenni frá þeim ár-
um koma óhjákvæmilega fram í
hugann. Það var margt í gangi,
orðaleppar og klisjur sem hneigðust
til að renna saman í einn vef eða
samfellu, svona úr fari manna og
skrafi, ekki síst ungra manna. Meg-
inþráðurinn í þessari bók snýst um
einhverskonar leit, og að því leyti
kemur hún heim og saman við
skáldskap minn fyrr og síðar; auk
þess hve allir virðast vera einir í
raun réttri með sig og sitt.“
Og hann færir íslenskan veru-
leika þess tíma á sinn hátt inn í snið
ævintýris, með ákveðinni vísun í
bresku sagnirnar kunnu um Hróa
hött og kappa hans – Hrói stígur
inn í íslenska veruleikann. Hver var
hugmyndin með þeim samruna á
þeim tíma?
„Hugmyndin með þeim samruna
er mér gersamlega úr minni liðin,
en sagan hneigðist fljótlega til
þeirrar áttar,“ svarar Þorsteinn.
Eins og lesendur hans vita hefur
Þorsteinn gert talsvert af því að rita
og skoða sagnaþætti. Þegar spurt
er hvort sagnaþættirnir íslensku
hafi verið langt undan þegar hann
vann að ritun þessara skáldsagna, á
sínum tíma, svarar hann að afskipti
sín af íslensku sagnaefni eiga þarna
varla mikið skylt. „En að vísu glittir
í þess konar efni innan um og sam-
an við. Ég seilist þarna í ýmsa enda
af þeim toga þar sem ég sá mér
færi,“ bætir hann við.
Að lokum var Þorsteinn spurður,
nú í aðdraganda endurútgáfu
Hausts í Skírisskógi, hvort sagna-
skrif hans á þessum tíma, seint á
áttunda áratugnum, hafi verið ein-
hverskonar hvíld frá ljóðinu sem
hefur, þrátt fyrir önnur skrif, verið
hann helst form?
„Ég myndi ekki kalla þau hvíld
frá ljóðinu,“ svarar hann, „en hitt er
ljóst að ljóðagerð lá að miklu leyti
niðri hjá mér meðan á þessum
sagnaskrifum stóð.“
Griðastaður í málinu
Skömmu eftir að Haust í Skíris-
skógi kom út hlaut hún Menning-
arverðlaun Dagblaðsins, árið 1981.
Ólafur Jónsson, gagnrýnandi blaðs-
ins, tilkynnti valið á verðlaunahaf-
anum og hafði þá á orði, eins og
Þorsteini líkaði vel, að sagan væri
„gálaus“.
,„Ég ætla ekki að hafa mörg orð
um niðurstöðu nefndarinnar,“ sagði
Ólafur um valið á skáldsögu Þor-
steins og er vitnað til orða hans í
Dagblaðinu 26. febrúar 1981. „Eig-
inlega líður mér í þessum sporum
dálítið eins og hreinsunardeildinni í
sögu Þorsteins,“ sagði hann og vitn-
aði í söguna:
„Hurð,“ sagði deildin, „taka
hurð.“
„Stromp,“ sagði deildin, „taka
stromp.“
Fundu þeir þá fiðlu sem heilsaði
þeim með glöðu stefi. Um þá fiðlu
fjallar sagan.
„Þessi saga,“ sagði Ólafur enn-
fremur, „fjallar um orð, orð sem eru
hús, hús sem eru leyndarmál, líf
sem málið geymir og er leyndarmál
þess. Málið sjálft er ódáinsakur sög-
unnar inni á miðri Hellisheiði, þar
sem sofa 12 lóur með strá í munni,
en Óðinn bóndi ekur í bæinn á nýj-
um Volvó, þangað sem leikið er með
orð í skytningi. Þessi saga á öll
heima í sjálfri sér, í sínu túni. En
fyrr en varir finnur lesandi, að hann
á einnig heima í þessu túni, að orðin
eiga rætur í hans eigin vitund, að
málheimur sögunnar, með sínum
gálausu ímyndunum, furðum og
kenjum, er einnig hans heimur.
Fyrir þennan heim, hugarsmíð úr
veruleika orðanna og tungunnar,
þennan griðastað í málinu, langar
okkur að þakka Þorsteini frá
Hamri,“ sagði Ólafur Jónsson þegar
tilkynnt var um verðlaunin.
Ýmislegt ljóðkynjað í þeim
Í fyrrnefndu viðtali sem birtist
við Þorstein um bókina hér í
blaðinu á aðventunni 1980, velti
hann fyrir sér þeim orðum ein-
hverra lesenda hennar að þetta
væri „and-skáldsaga“.
„Það að getur meira en verið að
svo sé, þeir láta það alltaf eitthvað
heita. Ég hef stundað áþekkan
byggingarmáta í þeim þrem skáld-
sögum sem ég hef sett saman – ég
hef gaman af þessu.
Ég er dálítið haldinn þeirri grillu
að leyfa ímyndunaraflinu að vinna
úr því sem við ber í huganum. Það
er kannski ævintýramennska. Ég
hef gaman af að leika mér að tím-
anum. Menn hafa stundum á orði að
forn minni séu áberandi hjá mér.
Maðurinn er nú einu sinni niður-
staða af fortíð, – haldinn af fortíð og
samansaumaður af fortíð í hugsun,
venjum og viðhorfum. Þessu komast
menn ekki hjá, hversu gjarnan sem
þeir vilja afneita því. Það er ekkert
dularfullt við það. – Ég hef alltaf
gert mér ljóst að þessar bækur
mínar myndu ekki streyma við-
stöðulaust til lesenda, en hef aldrei
haft þungar áhyggjur af því.
Margir sem fjallað hafa um þess-
ar ritsmíðar mínar hafa á orði að
þær eigi fremur skylt við ljóð en
skáldsögur. Það má vel vera. Það er
ýmislegt ljóðkynjað í þeim. En með
þessum hætti finnst mér að ég hafi
meira svigrúm en í ljóðinu til að
koma fram ýmsum hrekkjum, leika
mér og láta hitt og þetta vaða,“
sagði Þorsteinn frá Hamri árið
1980.
„Ég seilist þarna í ýmsa enda“
 Haust í Skírisskógi, skáldsaga eftir Þorstein frá Hamri sem fyrst kom út árið 1980,
hefur verið endurútgefin í tilefni af áttræðisafmæli skáldsins og sextíu ára höfundarafmæli
Morgunblaðið/Einar Falur
Skáldið „Meginþráðurinn í þessari bók snýst um einhverskonar leit, og að því leyti kemur hún heim og saman við
skáldskap minn fyrr og síðar,“ segir Þorsteinn frá Hamri um Haust í Skírisskógi sem hefur verið endurútgefin.
Bandaríski rit-
höfundurinn Ur-
sula K. Le Guin
er látin, 88 ára
gömul. Le Guin
var einn þekkt-
asti og virtasti
höfundur vís-
indaskáldsagna
síðustu hálfa öld-
ina og dáð langt
út fyrir raðir
þeirra sem einkum lesa vísinda-
skáldskap, sem framúrskarandi og
áhrifamikill fagurfræðilegur höf-
undur. Le Guin var þekktust fyrir
„Earthsea“-sagnaröðina sem byrj-
aði að koma á prent seint á sjöunda
áratug síðustu aldar en þar berst
galdranemi gegn illum öflum, ára-
tugum áður en Harry Potter gerði
slíkt hið sama. Hún skrifaði yfir 20
skáldsögur, á annan tug ljóðabóka,
meira en 100 smásögur, 13 barna-
bækur og þýddi auk þess verk úr
öðrum málum. Bækur hennar hafa
verið þýddar á um 40 tungumál og
selst í milljónum eintaka. Ein hefur
komið út á íslensku, Galdramað-
urinn, árið 1977.
Fantasíuhöfundurinn Le Guin látin
Ursula K.
Le Guin
Litur augnabliksins
Gyðjugrænn
NÝR LITUR
Opið: 8-18 virka daga og 10-14 laugardaga • Sími 588 8000 • slippfelagid.is