Morgunblaðið - 10.05.2018, Blaðsíða 68

68 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. MAÍ 2018
RAFVÖRUR
Dalvegi 16c | 201 Kópavogur | Sími 568 6411 | rafvorur@rafvorur.is
Hita-
kútar
30-450 lítrar
Umboðsmenn um land allt
Amerísk
gæðaframleiðsla
Leitar þú að traustu
Smiðjuvegur 30 (GUL GATA) | 200 Kópavogi
Sími 587 1400 |www. motorstilling.is
ALHLIÐA BÍLAVIÐGERÐIR < HJÓLBARÐAÞJÓNUSTA
Lífslíkur bílsins margfaldast
ef hugað er reglulega
að smurningu.ENGAR
tímapantanir
MÓTORSTILLING
fylgir fyrirmælum
bílaframleiðanda um
skipti á olíum og síum.
Ég, Kusama, er Lísa íUndralandi nútímans.“Svo kemst listakonanjapanska Yayoi Kusama
að orði í lok einstakrar útgáfu af
Ævintýrum Lísu í Undralandi. Ku-
sama myndskreytir og hannar
heildarútlit bókarinnar sem var gef-
in út hérlendis rétt fyrir síðustu jól
á íslensku, en
í bókinni birt-
ist sagan í
þýðingu Þór-
arins Eldjárns
frá árinu 1996,
með fáeinum
endurbótum
Þórarins sem
unnar voru í
samvinnu við
bókaforlagið Angústúru.
Orð hinnar tæplega níræðu Ku-
sama um að hún sé Lísa í undra-
landi nútímans er ekki hægt að
draga í efa. Frá barnæsku hefur
þessi ein ástsælasta listakona Jap-
ans og heimsins alls búið í eigin
Undralandi en Kusama býr yfir
þeim eiginleika að sjá litríka depla í
umhverfi sínu hvert sem hún lítur.
Frá náttúrunnar hendi hefur hún
því kynlega sjón en í ofanálag hefur
hún hæfileika til að myndgera til-
veruna á einstaklega frjóan og and-
ríkan hátt sem hefur gert heiminn
agndofa, með málverkum, skúlptúr-
um, umhverfisverkum, innsetn-
ingum, gjörningum, ljósmyndum,
leikhúsverkum, kvikmyndum, fata-
hönnun og áfram mætti telja. Þá
má ekki gleyma að sjálf hefur hún
gefið út 19 skáldsögur.
Tímalaus heimspekin, með öllum
þeim heilabrotum sem Lewis Car-
roll vekur hjá lesendum, í Ævintýr-
um Lísu í Undralandi er því eins og
sérsniðin fyrir list framúrstefnu-
listakonunnar þar sem hennar list
hefur alla tíð verið ein stór undra-
upplifun; litríkt, jafnvel eilítið
barnslegt ævintýri þar sem skynj-
anir eða ofskynjanir súrrealismans
hafa meðal annars verið viðfangs-
efnið. Í myndskreytingu Kusama á
sögu Carroll eru hennar lista-
mannseinkenni augljós, þar sem
hinar þekktu doppur hennar og
netamynstur sjást hvarvetna.
Ekki þarf að fjölyrða um skáld-
verkið sjálft. Sagan af hinni 10 ára
gömlu Lísu sem eltir hvíta kanínu
ofan í kanínuholu þekkja flestir. Í
þessum eltingarleik Lísu við kanínu
sem aldrei má vera að því að
stoppa, rekst Lísa á alls kyns und-
arlegar verur, persónur úr spila-
stokkum, talandi kött, klikkaða
hattarann og Lísa eltir óvænta
króka, kima og þræði í undraheim-
inum og endar á stöðum sem eru
ímyndunaraflinu áskorun; kaót-
ískum kaffiboðum og aftökustað
brjáluðu spiladrottningarinnar.
Þýðing Þórarins Eldjárns frá 1998
er óbrigðul og leikandi létt smellin.
Frá því að verkið kom fyrst út
árið 1865 hefur það veitt ótal mynd-
skreyturum og listmálurum inn-
blástur og margir orðið til þess að
myndskreyta það. Fjölmargir af
heimsins þekktustu listamönnum
hafa tekið að sér verkið. Af aðeins
fáeinum að nefna eru það Arthur
Rackham, Willy Pogany, Mervyn
Peake, Salvador Dalí og Tove Jans-
son.
Kusama er virkilega harður
keppninautur þessara frómu lista-
manna. Ekki aðeins eru mynd-
skreytingar hennar eins og auka-
þrykk á auðkenni og heilabrot
ævintýrisins heldur kemur hún
textanum sjálfum á hreyfingu með
myndrænni uppsetningu orðanna
sjálfra. Íslenskur útgefandi bók-
arinnar sagði frá því í viðtali að
hann hefði fengið fyrirspurnir frá
prenturum bókarinnar varðandi
einstaka síður, hvort það væri
öruggt að textinn ætti að vera
svona hér og þar, slíkur er leik-
urinn.
Þegar saman kemur stórvirki
Lewis Carroll og stórsmíðin sem
listakonan Yayoi Kusama er í einu
og sama sköpunarverkinu er spurn-
ing hvað fólk hefur í höndunum?
Meistarastykki er álit ritrýnis.
Eins og skapað fyrir listakonuna
Stórvirki Þegar saman kemur stórvirki Lewis Carroll og stórsmíðin sem listakonan Yayoi Kusama er í einu og
sama sköpunarverkinu er spurning hvað fólk hefur í höndunum? Meistarastykki er álit ritrýnis.
Skáldsaga
Ævintýri Lísu í Undralandi bbbbb
Eftir Lewis Carroll.
Teikningar: Yayoi Kusama.
Þórarinn Eldjárn þýddi.
Angústúra, 2017. Innbundin, 182 bls.
JÚLÍA MARGRÉT AL-
EXANDERSDÓTTIR
BÆKUR
Indverski rithöfundurin Ar-undhati Roy sló í gegn meðfyrstu skáldsögu sinni, Guðhins smáa (The God of Small
Things) sem hreppti Booker-
verðlaunin útgáfuárið 1997, þegar
Roy var 26 ára gömul, og mun vera
söluhæsta skáldsaga indversks höf-
undar sem búsettur er á Indlandi.
Þessi frumraun höfundarins var
merklega þroskað og hrífandi verk
en sagan byggist á uppvexti Roy í
Suður-Indlandi. Síðan liðu 30 ár og
aðdáendur höf-
undarins voru
nánast orðnir úr-
kula vonar um að
fá annað skáld-
verk eftir hana að
lesa. Því fór þó
fjarri að Roy hafi
haldið að sér
höndum því hún
hefur verið í
fararbroddi akti-
vista í heimalandinu og hefur beitt
sér gegn ofríki stjórnvalda, til að
mynda umdeildum virkjanafram-
kvæmdum sem áttu að ógna heim-
kynnum fjölda fólks. Hefur Roy
skrifað margar bækur og greina um
hin ýmsu baráttumál sín.
En að því kom í fyrra að Arun-
dhati Roy sendi aftur frá sér skáld-
sögu, The Ministry of Utmost Happ-
iness sem Árni Óskarsson hefur þýtt
listavel – og hefur ekki verið auðvelt
þótt þýðandinn sé margreyndur;
nefnist hún Ráðuneyti æðstu ham-
ingu á íslensku.
Það er merkilegt að sjá aukinn
þroska og styrk höfundarins birtast
í traustum tökunum á stíl og form-
gerð þessarar nýju sögu, sem er
mun margbrotnari og flóknari en hin
sem kom út þremur áratugum fyrr.
En þótt hún sé flókin og lesandinn
fylgi nokkrum sögulínum, með allra-
handa forvitnilegum útúrdúrum, þá
heldur Roy vel dampi í frásögninni
og tekur allar línurnar, eða þræðina,
listavel saman í einn streng í lokin.
Frásögnin gerist á löngum tíma,
mörgum árum, og hefst með áhuga-
verðri sögu Arjun sem er hijra,
vændis- og transkona – hún býr
lengi í samfélagi nokkurra slíkra en
flytur að lokum í gamlan kirkjugarð.
Í annarri meginfrásögn er bar-
áttukonunni Musa fylgt eftir og hin-
um dularfulla Tilo sem verður lykil-
maðurinn í baráttu múslima fyrir
sjálfstæði Kasmír. Saga þeirra er
átakanleg lýsing á langvarandi og
grimmu frelsisstríði, og svo fléttast
þessar frásagnir saman og kemur
æði litskrúðugt persónugallerí við
sögu, barn sem hverfur – og finnst,
kostulegar hijrur og ástmenn þeirra,
Saddam Hussain – maður af lægstu
stétt fláningsmanna, og ýmsar aðrar
persónur af hinum ýmsu stéttum.
Svo er sjálft Indland í afar stóru
hlutverki, Gamla-Delhí og fjalla-
samfélagið í dölunum fögru sem
kenndir eru við Jammu og Kasmír
en hafa verið undirlagðir af grimmi-
legum átökum áratugum saman.
Hér birtist þetta heillandi samfélag
með öllum sínum litríku heimum og
menningarkimum, öll þessi lykt, há-
vaði, áreiti, gleði, harmur, ljótleiki
en jafnframt óviðjafnanlegri fegurð
– sagan nær einhvernveginn að
snerta á þessu öllu. Og Roy hefur
þétt og góð tök þar sem skipt er á
milli frásagnarhátta og sjónarhorna,
flakkað milli persóna, frá ástar-
sögum í ástands- og njósnaskýrslur,
frá gleðisögum í djúpan harm og
grimmd. Þetta er margbrotin saga
og ekki endilega auðveld aflestrar –
en afskaplega heillandi.
Sagnagaldur „Hér birtist heillandi samfélag með öllum sínum litríku heim-
um og menningarkimum, öll þessi lykt, hávaði, áreiti, gleði, harmur, ljót-
leiki en jafnframt óviðjafnanlegri fegurð,“ segir um sögu Arundhati Roy.
Margbrotin og hrífandi
indversk sagnalist
Skáldsaga
Ráðuneyti æðstu hamingju
bbbbm
Eftir Arundhati Roy.
Árni Óskarsson þýddi.
Mál & menning, 2018. Kilja, 480 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR