Morgunblaðið - 19.05.2018, Blaðsíða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. MAÍ 2018
Veit á vandaða lausn
Verið velkomin í verslun okkar
Opið virka daga kl. 8:30–17:00
Síðumúli 16 I 108 Reykjavík I Sími 580 3900 I fastus.is
fastus.is
SUNDLAUGALYFTUR
FYRIR HREYFIHAMLAÐA
Nánari upplýsingar gefur Erna Dís heilbrigðisverkfræðingur hjá Fastus. Netfang: erna@fastus.is
Heilbrigðissvið Fastus býður upp á ýmsar gerðir af sundlaugalyftum fyrir hreyfihamlaða.
Nýlega var til moldar borinn í Bandaríkjunum Morris Halle, ann-álaður hljóðkerfisfræðingur við MIT-háskóla. Áratugum samanstarfaði hann þar náið með Noam Chomsky, kunnasta málfræð-ingi samtímans og þeim núlifandi fræðimanni sem mest er vitnað
í. Halle kaus fremur að vinna á bak við tjöldin en átti ekki síður þátt í að gera
málvísindadeildina í MIT að stórveldi. Chomsky setti fram kenningar um
mannlegt mál út frá algildismálfræðinni sem hann telur liggja öllum tungu-
málum til grundvallar. Halle beindi kröftum sínum aftur á móti að rann-
sóknum á hljóðkerfi ensku og rússnesku í samræmi við algildismálfræðina.
Ekki gat farið hjá því að nemendur Halles við MIT beindu athyglinni að ís-
lensku, enda er hljóðkerfi
hennar um margt frábrugð-
ið því sem gengur og gerist í
öðrum evrópskum málum.
Ófáar skarplegar hug-
myndir hafa verið settar
fram á þessu sviði af erlend-
um málfræðingum. Íslend-
ingum ætti þó sjálfum að renna blóðið til skyldunnar þar sem rannsóknir á ís-
lenska hljóðkerfinu eiga sér langa sögu sem nær aftur á miðaldir. Einn
frumlegasti málfræðingur allra tíma var uppi á Íslandi á 12. öld og ritaði
stórmerka bók um íslenska hljóðkerfið sem nefnd er Fyrsta málfræðiritgerð-
in. Hann er jafnan kallaður Fyrsti málfræðingurinn því að honum láðist að
geta um nafn sitt, rétt eins og höfundum Íslendinga sagna.
Að vísu var markmið þessa nafnlausa fræðimanns fyrst og fremst að búa
til nothæft stafróf handa Íslendingum. Hann vildi að ritmálið endurspeglaði
hljóðkerfið eins nákvæmlega og unnt var. Höfundurinn hafði þó ekki erindi
sem erfiði og tillögur hans og aðferðir féllu í grýtta jörð. Þótt ritið næði ekki
þeim hagnýta tilgangi sem því var ætlaður og hið fræðilega framlag færi fyr-
ir ofan garð og neðan hjá samtímamönnunum – og yrði ekki metið að verð-
leikum fyrr en á 20. öld – lifir það sem óbrotgjarn minnisvarði um snjalla
málvísindalega greiningu á forníslenska hljóðkerfinu.
Fyrsti málfræðingurinn var sannarlega ekki síðastur Íslendinga til að
rýna í tungumálið og eðlisþætti þess. Fleiri fornar málfræðiritgerðir eru til;
auk þeirrar fyrstu og merkustu eru þrjár aðrar varðveittar í Ormsbók
Snorra Eddu. Á okkar dögum hafa mikilvirkir fræðimenn tekið við kefli for-
feðranna og þróað þær aðferðir sem eldri kynslóðir komu fram með. Kristján
Árnason, prófessor emerítus við Háskóla Íslands, hefur hvað mest rann-
sakað hljóðkerfi íslensku að fornu og nýju. Hann hefur meðal annars ritað
mjög áhugaverða bók um íslenska hljóðkerfið sem kom út á ensku fyrir
nokkrum árum hjá hinu virta forlagi Oxford University Press. Í anda Fyrsta
málfræðingsins og með gagnrýninni notkun á kenningum nútímamálvísinda
hafa Kristján Árnason og samstarfsmenn hans í Háskóla Íslands lagt traust-
an grunn að þeim mikla vexti sem er í íslenskri málfræði innanlands og á al-
þjóðavettvangi.
Fyrsti hljóðkerfisfræðing-
urinn – en ekki sá síðasti
Tungutak
Þórhallur Eyþórsson
tolli@hi.is
Málfræðingar Morris Halle og Noam Chomsky, hvorki fyrstu né síðustu.
Íallmörg undanfarin ár hafa komið fram vísbend-ingar um að afbrotastarfsemi hér á Íslandi sé aðverða margslungnari en áður. Dæmi um slíkt eruaf ýmsum toga. Við og við birtast fréttir um að
lögregla hafi uppgötvað mismunandi afkastamiklar
gróðrarstíur fyrir kannabisplöntur. Fyrir nokkrum vik-
um var töluvert af fréttum í fjölmiðlum um að þjófagengi
stunduðu skipuleg innbrot inn á heimili fólks og létu
greipar sópa. Jafnvel var talið að þessi gengi væru send
hingað í þessu skyni frá öðrum löndum. Manna á meðal
ganga sögur um afleiðingar fíkniefnaneyzlu, sem m.a.
komi fram í því að ættingjar verði fyrir eignaspjöllum
vegna innheimtuaðgerða fíkniefnasala eða jafnvel hótað
með yfirlýsingum af þessu tagi: Við vitum í hvaða skóla
börnin þín eru.
Margbrotnari afbrotastarfsemi er sjálfsagt fylgifiskur
fjölgunar þjóðarinnar, auknum innflutningi fólks frá öðr-
um löndum, kannski gætir þar líka áhrifa frá bíómynd-
um en ekki er ólíklegt að þar sem viðskipti með fíkniefni
festa rætur verði til margvísleg brotastarfsemi, sem
tengist þeim viðskiptum. Hún snýst ekki bara um að
meiða annað fólk. Víðtæk viðskipti af
þessu tagi, sem ekki þola dagsins ljós
kalla á aðgerðir til þess að „þvo“ pen-
inga, skattsvik o.s.frv. Óhjákvæmi-
lega leitar þetta fé inn í hefðbundin
og lögleg viðskipti. Ef marka má al-
mannaróm leitar þetta fé gjarnan í steinsteypu.
Það gerist sjaldan, ef það gerist þá yfirleitt, að höf-
uðpaurar í fíkniefnaviðskiptum náist. Það er oftast að
litlu peðin eru gripin og þau þegja þunnu hljóði enda
vafalaust ljóst hvað þeirra geti beðið ef ...
Afleiðingarnar fyrir okkar litla samfélag af því að af-
brotastarfsemi sem þessi nái að festa sig í sessi og verða
ósýnilegur partur af daglegu lífi okkar eru mjög alvar-
legar. Þjóðfélagið byrjar að rotna innan frá. Áhrif pen-
inga, sem þannig verða til, eru ekki mikið minni en ann-
arra peninga. Peningar eru eins og vatn. Þeir smjúga
alls staðar, var einu sinni sagt.
Erum við að takast á við þetta eða finnst okkur þægi-
legra að láta sem þessi veruleiki sé ekki til?
Sú skoðun er nokkuð útbreidd, að við séum ekki að
takast á við þennan vanda vegna þess að til þess að hafa
möguleika á að ná tökum á honum þurfi að verja veru-
lega meiru fé til löggæzlu, fjölga liðsmönnum lögregl-
unnar og ráða til starfa fólk, sem hefur menntun og
þekkingu til að takast á við margvísleg hliðaráhrif, sem
snúa að hinu flókna gangverki viðskiptalífs undirheim-
anna.
En það er ekki nóg að veita meira fé til lögreglunnar
og fjölga lögreglumönnum og sérfræðingum á þeirra
sviði verulega. Það þarf líka að takast á við aðrar afleið-
ingar brotastarfsemi.
Nú á tímum er beintenging á milli margvíslegrar af-
brotastarfsemi og fíkniefnaneyzlu. Og neyzla fíkniefna
leiðir af sér félagsleg og heilsufarsleg vandamál.
Flest bendir til þess að við sem samfélag þurfum að
taka rækilega til hendi til þess að takast á við þau vanda-
mál sem leiða af því að fólk ánetjist fíkniefnum. Fjöl-
skyldur, sem í þessu lenda eru örvæntingarfullar og vita
ekki sitt rjúkandi ráð. En – það eru dæmi um að það tak-
ist að venja fólk af fíkniefnum og koma því á beinni braut
á ný.
Eitt er hins vegar víst. Að loka fólk inni í fangelsum er
ekki aðferðin til þess. Sennilega er miklu stærri hluti
þeirra, sem geymdir eru bak við lás og slá þangað kom-
inn vegna tengsla við fíkniefni en við gerum okkur grein
fyrir og er á stöðugri hringferð inn og út.
Og það vekur enn aðra spurningu: Er fangelsun, þ.e.
að loka fólk inni í stórum byggingum árum saman með
miklum kostnaði vegna húsnæðis, matar og vörzlu, nú-
tímaleg aðferð til þess að refsa fólki?
Eða er þetta kannski nítjándu ald-
ar aðferð til þess?
Auðvitað verður að loka ofbeldis-
menn og þá sem eru hættulegir öðru
fólki inni.
En á það við um fíkla?
Eða svokallaða „hvítflibbaglæpamenn“?
Er hugsanlegra að það sé skynsamlegra og jafnvel
ódýrara fyrir samfélagið að takast á við vandamál fíkl-
anna sem heilsufars- og/eða félagslegan vanda?
Og er hugsanlegt að það sé erfiðari refsing fyrir „hvít-
flibbana“ að missa peningana en að vera lokaðir inni?
Greinarhöfundur hefur ekki fullmótuð svör við þess-
um spurningum. Þó er ljóst að til þess að lögreglan nái
meiri árangri í sinni baráttu þarf hún mun meira fé á ári
hverju og fleira fólk.
Það sama á við meiri háttar átak til þess að ná tökum á
fíkniefnaneyzlu og afleiðingum hennar.
En er ekki jafnframt kominn tími til að ræða, hvort
fangelsun eigi að vera æðsta stig refsingar? Það er ekki
ný spurning. Hefur hún ekki alltaf skotið upp kollinum í
samfélögum manna eftir að tekið var til við að loka fólki
inni vegna afbrota?
Og enn má spyrja: Kemur Schengen hér við sögu?
Þegar lögreglumenn eru spurðir segja þeir gjarnan:
Aðild að Schengen er svo mikilvæg fyrir okkur vegna að-
gangs að upplýsingum. En getur verið að Schengen hafi
galopnað landið fyrir misjöfnum sauðum?
Þessu er varpað hér fram til umhugsunar.
Það er hins vegar tímabært að setja þessi málefni öll á
dagskrá þjóðfélagsumræðunnar. Er ekki kominn tími til
að Alþingi rökræði þessi mál?
Og hvað segja frambjóðendur í sveitarstjórnarkosn-
ingum?
Afbrot af því tagi, sem hér hafa verið nefnd eru orðin
hluti af daglegu lífi fólks, ekki sízt í þéttbýlinu á höf-
uðborgarsvæðinu.
Notum við enn aðferðir
19. aldar til að refsa fólki?
Lögreglan þarf meira
fjármagn og fleira fólk
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Á ráðstefnu Evrópusamtakaíhaldsmanna og umbótasinna,
ACRE, um umhverfismál í Brüssel
fimmtudaginn 24. maí 2018 kynni ég
nýútkomið rit mitt, Green Capital-
ism (Grænan kapítalisma), og mæli
með hófsamlegri verndun og nýt-
ingu náttúrugæða í stað skilyrðis-
lausrar friðunar þeirra. Meðal ann-
ars lýsi ég áhrifunum af bók Rachel
Carsons, Raddir vorsins þagna. Höf-
undurinn andmælti skordýraeitrinu
DDT af svo mikilli mælsku, að notk-
un efnisins var víðast bönnuð. En þá
fór mýrakalda (malaría) aftur að láta
á sér kræla, og hafa milljónir manna
látist úr henni í suðlægum löndum.
DDT var vissulega notað í óhófi í
landbúnaði á sínum tíma, eins og
Carson benti á, en það er hættulaust
mönnum og enn skilvirkasta leiðin
til að drepa mýið, sem smitar menn
af mýraköldu. Þarf oftast ekki annað
en rjóða efninu á innveggi húsa.
Ég rifja upp hrakspár friðunar-
sinna í kringum 1970, til dæmis í
Heimi á helvegi og Endimörkum
vaxtarins. Glæpir áttu að aukast
vegna þéttbýlis, flest mikilvægustu
jarðefni að ganga til þurrðar eftir
30-40 ár og hungursneyðir að skella
á. Þetta rættist ekki. Glæpir hafa
víðast minnkað og eru raunar einna
minnstir hlutfallslega á tveimur
þéttbýlustu stöðum heims, í Singa-
púr og Japan. Enn er til nóg af jarð-
efnum eins og kopar og jarðolíu,
enda hefur mannsandinn fundið
margar leiðir til að nýta betur efni
og orku, meðal annars í „grænu
byltingunni“, þegar uppskera jókst
stórlega í krafti erfðabættra nytja-
jurta. Hlutfallslega ganga nú fleiri
mettir til hvílu á hverri nóttu en
nokkru sinni fyrr. Raddir vorsins
fagna.
Ég tek nokkur íslensk dæmi um
takmörkuð náttúrugæði, sem væru
ofnýtt, væri aðgangur að þeim ótak-
markaður: laxveiðiár, beitarland á
fjöllum og fiskistofnar á Íslands-
miðum. Hefur Íslendingum tekist að
nýta þau skynsamlega. Aðallega
ræði ég um úthafsveiðar. Með út-
hlutun framseljanlegra aflakvóta til
þeirra, sem þegar stunduðu veiðar,
tókst að beina áhuga þeirra að því að
lágmarka kostnaðinn við veiðar.
Þeir urðu gæslumenn gæðanna.
Með framsalinu var hægt að minnka
nýtinguna niður í það, sem hag-
kvæmast var: Fækka þurfti fiski-
mönnum, en þeir voru keyptir út,
ekki reknir út. Ég bendi á, að eini
rétturinn, sem var tekinn af öðrum
við úthlutun aflakvótanna, var rétt-
urinn til að gera út á núlli, en hann
er auðvitað verðlaus.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hvað segi ég í Brüssel?