Morgunblaðið - 19.05.2018, Blaðsíða 36

36 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. MAÍ 2018
Í nýútkomnu vor-
hefti Skírnis er grein
eftir mig um lestur af
ólíkum miðlum. Um er
að ræða niðurstöður
lítillar rannsóknar sem
unnin var sem framlag
til samstarfsverkefn-
isins e-read á vegum
ESB.
Rannsóknin mælir
lestrarástundun af
pappír og skjá. Það er gert með
megindlegri rannsókn meðal Íslend-
inga á aldrinum 18-90 ára og eru 5
tegundir lesefnis mældar: (i) fréttir,
(ii) bækur aðrar en skólabækur, (iii)
skólabækur og fræðsluefni, (iv) al-
mennar upplýsingar og auglýsingar
og (v) lestur vegna samskipta. Skoð-
að er samband lestrar af ólíkum
miðlum við fimm lýðfræðilegar
breytur: aldur, kyn, búsetu, mennt-
un og tekjur.
Einbeiting við lestur
eða léttlestur
Við mat á ólíkum lesmiðlum þarf
að hafa í huga að lestur getur verið
með vakandi athygli og fullri ein-
beitingu – og án einbeitingar, svo-
kallaður léttlestur.
Í alþjóðlegri rannsókn Naomi
Baron á lestri háskólanema sem út
kom á bók 2015 kom fram að 92%
þeirra töldu sig ná mestri einbeit-
ingu við lestur af pappír og 86%
töldu hann henta best til lesturs á
námsefni háskóla. Þeir töldu mikið
léttara að finna aftur þekkingar-
atriði í námsefni á pappír og end-
urlestur því auðveldari. Þá kom
fram að 2/3 lesenda telja sig gera
fleira en eitt í einu meðan þeir lesa
af skjá og töluðu þeir um mikið áreiti
af öðru efni á rafrænum miðlum.
Tölvum og skjáum má skipta í
þrennt: þögla skjái sem eingöngu
eru ætlaðir til lestrar (lesbretti),
skjái sem keyra önnur forrit (spjald-
tölvur) og skjái þar sem truflandi
samskiptabúnaður keyrir (snjall-
símar). Ólík tæki henta
við ólíkan lestur.
Niðurstöður
Niðurstöður eru þær
helstar að skjáir hafa
yfirtekið sem megin-
lesmiðillinn hér á landi
og er um 2/3 lestr-
artíma svarenda varið
við þá. Að jafnaði er les-
ið í 151,6 mín. eða 2,5
klst. á dag; 100,1 mín. af
skjá og 51,5 mín. af
pappír. Þessi þróun hef-
ur einkum gerst í þremur tegundum
lesefnis; mest í samskiptum, þá í
fréttalestri og loks í lestri almennra
upplýsinga og auglýsinga. 90,6%
lesturs vegna samskipta er við skjá
og má jafnvel ætla að sendibréfið sé
horfið nema úr opinberu lífi. 71,1%
fréttalestrar er við skjá og um 68,1%
af lestri almennra upplýsinga og
auglýsinga af skjá. Lestur skólabóka
og fræðsluefnis er jafnmikill af hvor-
um miðli fyrir sig. Bækur aðrar en
skólabækur eru hins vegar lesnar af
pappír í 76,7% af lestrartíma og að-
eins í 23,3% af skjáum. Bækurnar
eru síðasta höfuðvígi pappírsins. Sjá
nánar í töflu 1.
Fram kemur einnig að meira en
helmingur Íslendinga les í 1-3 klst. á
dag; 13,6% minna og 32,4% meira og
sumir afar mikið. Þá kemur í ljós að
lesendur skiptast í hópa og stór hóp-
ur les bækur alls ekki af skjá en ann-
ar hópur, sem ætla má að sé mikið
minni, les bækur mikið af skjá. Sama
má segja um samskipti með pappír;
mjög stór hópur stundar þau ekki,
les sennilega hvorki né sendir bréf
eða jólakort, en lítill hópur stundar
þau töluvert eða mikið. Fréttalestur
af skjá er almenningseign; þótt
breytileikinn sé nokkur lesa flest-
allir fréttir af skjá í einhverjum
mæli, einnig þeir sem lesa þær líka
af pappír.
Lýðfræðilegar breytur
Athyglisvert er að menntun og
tekjur, sem um áratugi hafa haft
mest forspárgildi um tölvunotkun
bæði hér heima og erlendis, skipta
litlu máli þegar kemur að lestri í það
heila tekið. Hvað lestrarástundun
varðar er Ísland tiltölulega stétt-
laust samfélag. Lestur af skjá vex
hins vegar með aukinni menntun og
tekjum og er minni á landsbyggðinni
en höfuðborgarsvæðinu.
Á töflu 2 á sjá skiptingu daglegrar
lestrarástundunar eftir aldri og teg-
undum lesmiðla og lesefnis.
Kyn skiptir máli hvað varðar
lestrartíma og lesefni, en konur lesa
í sömu hlutföllum af ólíkum lesmiðl-
um og karlar. Á töflu 3 má sjá hvað
konur lesa að jafnaði mikið daglega,
mismun miðað við karla í mín. og
hlutfall aukins lesturs kvenna miðað
við karla.
Konur lesa meira en karlar, nema
fréttir sem þær lesa í sama mæli.
Þær lesa hins vegar skólabækur
25% meira en karlar sem er mjög at-
hyglisverður mismunur. Þá stunda
konur samskipti í 45,6 mín. á dag
sem er 15,5% meira en karlar gera
og samsvarar 6,1 mín. á dag. Í heild-
ina lesa konur í um 15 mín. meira á
dag en karlar eða sem nemur 8 klst.
eða einum vinnudegi á mánuði.
Samantekt
Ef spurt er hversu mikið er lesið
af prentuðum bókum öðrum en
skólabókum og hverjir lesa mest þá
kemur í ljós að lestur, sem kalla
mætti yndislestur, eykst með aldr-
inum. Yngsti aldurshópurinn les
bækur aðeins í um 10 mínútur á dag,
þeir sem eru yfir fimmtugt tvöfalt
meira og þeir sem komnir eru á eft-
irlaunaaldur tvöfalt meira en þeir
eða í rúmlega 40 mínútur.
En ef samanlagður lestur bóka og
skólabóka af báðum miðlum er skoð-
aður, þ.e. allur lestur sem krefst ein-
beitingar, þá les yngsti aldurshóp-
urinn mest eða í um 1 klst. á dag,
eftirlaunaþegar í 57 mín., aðrir sem
eru yfir 50 ára í um 45 mín. og ald-
urshóparnir frá 25-50 ára lesa bæk-
ur í rúmlega 30 mínútur á dag.
(Byggt á greininni í Skírni).
Lestur af pappír
og skjáum
Eftir Hauk
Arnþórsson
Haukur Arnþórsson
» Skjáir hafa yfirtekið
sem meginlesmiðill-
inn hér á landi og er um
2/3 lestrartíma svar-
enda varið við þá. Aldur
og kyn hafa mikil áhrif á
lestur.
Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
haukura@haukura.is
Reiknaður meðallestur ólíkra tegunda lesefnis (mín.) og hlutfall lesmiðla
Tafla 1
Aukastafir eru tíundarhlutar úr mínútu
Fréttir Bækur Skólabækur Uppl. og augl. Samskipti Alls
Af pappír 13,4 (28,9%) 19,7 (76,7%) 6,7 (50,6%) 7,7 (31,9%) 4,0 (9,4%) 51,5 (33,9%)
Af skjá 32,9 (71,1%) 6,0 (23,3%) 6,5 (49,4%) 16,4 (68,1%) 38,3 (90,6%) 100,1 (66,0%)
Meðallestur 46,3 (100%) 25,7 (100%) 13,2 (100%) 24,1 (100%) 42,3 (100%) 151,5 (100%)
Meðallestur kynjanna (mínútur)
Aukastafir eru tíundarhlutar úr mínútu
Fréttir Bækur Skólabækur Uppl. og augl. Samskipti Samanlagt
Karlar 47 25,1 11,9 23,2 39,5 146,7
Konur 46,9 27,8 15,1 26,1 45,6 161,5
Mismunur (mín.) -0,1 2,7 3,1 2,9 6,1 14,7
Hlutfall aukins lesturs
kvenna vs. karla 0,0% 10,6% 26,0% 12,4% 15,5% 10,0%
Tafla 3
Meðallestur eftir aldri (mínútur)
Tafla 2
Aukastafir eru tíundarhlutar úr mínútu
Fréttir
Bækur (nema
skólabækur)
Skólabækur og
kennsluefni Uppl. og augl. Samskipti Alls
Pappír Skjár Pappír Skjár Pappír Skjár Pappír Skjár Pappír Skjár Pappír Skjár
18-25 ára 5,2 26,6 10,5 4,7 22,3 21,4 3,6 22,1 1,6 43,7 43,2 118,4
26-35 ára 3,4 35,7 11 6,1 8,7 12,9 5,4 25,5 1,7 56,1 30,2 136,4
36-45 ára 7,6 35,1 12,6 7,1 8,1 6,6 6,3 18,4 1,8 45,7 36,4 112,9
46-55 ára 10,4 31,1 16,6 3,5 4,5 4,3 8,3 14,6 5,6 41,4 45,4 94,8
56-65 ára 15,9 33,9 23,4 7,4 7,4 6,7 8,9 16,3 7,8 36,1 63,4 100,3
66 eða eldri 31,8 34,3 41,4 9,4 3,6 2,3 13,3 11,8 4,7 21,4 94,8 79,2
Hún brýst hér fram sem afl og eldur,
þín ást á hvítasunnudag.
Þinn vilji, Guð, og sátt því veldur,
þú velur minn að bæta hag.
Á himni, jörð og hjá þér ræður
heiðskýr þrá að elska mig.
Í kærleik hjá mér kveikir glæður,
Kristur minn, ég dýrka þig.
Þú upp mig reisir, upp mig drífur,
þá upp ég lít og mál þitt skil.
Þú gafst þá náð að gjöf sem hrífur,
þér, Guð minn, lífið þakka vil.
(Í tilefni hvítasunnu 2018)
Kristján Björnsson
sóknarprestur.
klerkur8@gmail.com
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Hvítasunnuást
Framkvæmdastjóri
Félags atvinnurek-
enda (FA) hefur geng-
ið öðrum harðar fram í
því að gagnrýna að
ríkið bjóði upp toll-
kvóta sem leyfa toll-
frjálsan innflutning
búvara, meðal annars
með nýjum tollasamn-
ingi við ESB sem mun
auka innflutt kjöt til
landsins um nærri 2.600 tonn á ári.
Málflutningur FA hefur gengið út
á að heildsalar vilja fá kvótana gef-
ins því að þannig muni þeir skila
ávinningi af þeim til neytenda sem
núverandi kerfi geri ekki.
Það má álasa undirrituðum að
hafa ekki svarað fyrr þeirri rökleysu
sem í málflutningi FA felst.
Uppboð á takmörkuðum gæðum, í
þessu tilfelli innflutningskvóta, er
mjög skilvirk og gegnsæ leið þar
sem allir sitja við sama borð. Hver
aðili býður það gjald sem hann telur
að hann geti lagt á vöruna við sölu
og því kaupendur á markaði sem að
lokum greiða tilboðsgjaldið. Ríkis-
sjóður fær gjaldið sem innflytjendur
bjóða.
Það ætti öllum að vera ljóst að rík-
issjóður er ekkert annað en sam-
nefnari allra Íslendinga og þar með
allra neytenda landsins.
Núverandi fyrirkomu-
lag tryggir því gegnsæi
og hámarks skilvirkni
og að allur ávinningur
skili sér til neytenda.
Það er svo ríkisvaldsins
að ákveða hvernig þess-
um ávinningi er komið
til einstakra neytenda.
Það má gera með því að
lækka svokallaðan
matarskatt, með því að
efla heilbrigðiskerfið
eða með annarri ráð-
stöfun sem nýtist almenningi í land-
inu.
Krafa Félags atvinnurekenda um
að hætt verði að bjóða út innflutn-
ingskvóta er því krafa um að færa
verulega fjármuni frá neytendum til
heildsala.
Formgallar voru á framkvæmd
útboða tollkvóta í nokkur ár og fyr-
irkomulagið dæmt sem ólögleg
skattheimta. Vegna þess hefur ríkis-
sjóður endurgreitt innflytjendum
um 3.000 milljónir króna eins og
fram kemur í fréttabréfi FA hinn 8.
febrúar síðastliðinn. Þessar 3.000
milljónir eru neytendur landsins
búnir að greiða innflytjendum í
vöruverði þeirra vara sem fluttar
voru inn.
Það eru ekki allir innflytjendur fé-
lagsmenn í Félagi atvinnurekenda
en flestir heildsalar eru það og má
áætla að þeir hafi fengið a.m.k.
helming þeirra 3.000 milljóna sem
ríkissjóður og þar með neytendur
landsins hafa endurgreitt innflytj-
endum.
Það hlýtur að vera brýnt verkefni
framkvæmdastjóra Félags atvinnu-
rekenda að sjá til þess að heildsalar í
félagsskap hans endurgreiði neyt-
endum þá miklu peninga sem þeir
hafa fengið frá neytendum með end-
urgreiðslunum. Þetta má gera með
ýmsum hætti, en einfalt að endur-
greiða ríkissjóði sem er fulltrúi allra
neytenda landsins.
Ef þetta er ekki gert þá er skýr-
ara en á björtum sumardegi að mál-
flutningur Félags atvinnurekenda
snýst ekki um hagsmuni neytenda
heldur um hagsmuni heildsala.
Hvenær skila innflytjendur 3.000
milljónum króna til neytenda?
Eftir Steinþór
Skúlason »Krafa Félags at-
vinnurekenda um að
hætt verði að bjóða út
innflutningskvóta er því
krafa um að færa veru-
lega fjármuni frá neyt-
endum til heildsala.
Steinþór Skúlason
Höfundur er varaformaður Lands-
samtaka sláturleyfishafa og forstjóri
Sláturfélags Suðurlands.