Skírnir - 01.04.2010, Page 14

tíð þar sem óvissunni er oft lýst með líkindadreifingu sem tekur í
slíkum dæmum yfir allt að því 100 ára bil.7 Annars staðar á tíma-
ásnum er óvissan hins vegar oft miklu minni, til dæmis aðeins 10 ár
ef aldur inn samkvæmt geislakoli er kringum 1000 ár.
8. Gjóskulög og jöklar
Við þurfum þó enn ekki að láta hugfallast þegar við horfum á
kvörð unarferilinn á 9. og 10. öld. Við getum þá hrósað happi að
raun vísindin skuli eiga enn önnur úrræði til aldursákvarðana, ekki
síst hér á Íslandi. Stundum er sagt að geislakolið og árhringirnir séu
klukkur en þess konar klukkur eru fleiri í náttúrunni. Þannig hafa
færir íslenskir jarðfræðingar eins og Sigurður Þórarinsson mótað
aðferðir til að tímasetja gjóskulög í jörð frá sögulegum tíma með
samanburði við annála og aðrar textaheimildir.8 Það kemur sér oft
vel þó að ritöld á Íslandi nái sem kunnugt er ekki lengra aftur en til
1100 eða svo. En úrræðabankinn er enn ekki tæmdur með þessu.
Sumir jöklar jarðarinnar eru líka klukkur sem hægt er að lesa af.
Íslenskir jöklar eru raunar ekki þar á meðal því að þeir eru þíðjöklar
eins og það er kallað: Efstu lög þeirra bráðna á sumrin og vatnið
seytlar niður í jökullinn þannig að efnið á hverjum stað í jöklinum
blandast og hefur ekki fallið til jarðar allt á sama tíma. En Græn-
landsjökull og fleiri af stærstu jöklum jarðar eru svonefndir gadd-
jöklar.9 Þar bráðnar efsta lagið ekki á sumrin heldur sekkur það í
heilu lagi niður í jökulinn með tímanum þegar ný árlög bætast við.
Þessi árlög er hægt að rekja og telja með því að skoða tiltekin efni
og samsætur í þeim, svipað og við teljum árhringi í tré. Og það sem
meira er: Mörg af gjóskulögunum frá íslenskum eldfjöllum er ein -
mitt að finna í jöklinum í íslagi ársins þegar askan féll.10 Þetta þýðir
að við getum tímasett gjóskulagið með eins til tveggja ára óvissu,
14 þorsteinn vilhjálmsson skírnir
7 Sjá sannfærandi myndir af þessari óvissu í tilteknum dæmum hjá Árnýju E. Svein-
björnsdóttur o.fl. 2004. Í greininni eru meðal annars borin saman viðarkolasýni
og sýni úr korni og sterk rök færð fyrir því að geislakolsmælingar á viðarkolum
gefi ekki réttan aldur mannvistar.
8 Sigurður Þórarinsson 1944, og ýmis síðari rit.
9 Sjá nánari lýsingar á þíðjöklum og gaddjöklum hjá Helga Björnssyni (2009).
10 Karl Grönvold o.fl. 1995.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:23 Page 14