Skírnir - 01.04.2010, Blaðsíða 38

Sveinn blandaði sér ekki beinlínis í deilur um samband Íslands
og Danmerkur með útvarpserindi sínu sumarið 1939. Engu að síður
var mjög ljóst hver var meginafstaða hans í sjálfstæðisbaráttunni.
Sveinn skipaði sér í fylkingu þeirra sem vildu fara samningaleiðina
í öllum samskiptum við Dani. Jafnframt litu „hinir samningafúsu“
ekki á Dani og dönsk stjórnvöld sem andstæðinga Íslendinga heldur
sem bræðraþjóð okkar og vini.34
Málflutningur Bjarna Benediktssonar í Andvaragreininni sum-
arið 1940 um vanefndir danskra stjórnvalda á sambandslagasamn-
ingnum og konungs á konungssambandinu var sem eitur í beinum
Sveins Björnssonar. Með einhliða uppsögn sambandslaga og kon-
ungssambands myndu Íslendingar hefja vegferð sína inn í samfélag
sjálfstæðra ríkja með svikum og undirferli sem myndi varanlega
skaða orðstír og sæmd íslenskrar þjóðar. Sem sérstakur ráðgjafi og
starfsmaður íslensku ríkisstjórnarinnar hafði Sveinn ekki stöðu til
að láta skoðanir sínar í ljós opinberlega, en á bak við tjöldin ráðlagði
hann ríkisstjórn og Alþingi að fara varlega og gæta þess ávallt að
virða lög og alla samninga við önnur ríki.35
Þess var hins vegar skammt að bíða að Sveinn Björnsson fengi
upp í hendurnar bæði stöðu og tilefni til að koma boðskap sínum
opinberlega á framfæri. 17. júní 1941 kaus Alþingi hann ríkisstjóra
Íslands. Skyldi hann tímabundið vera handhafi konungsvalds. Eftir
kosninguna ávarpaði ríkisstjóri þing og þjóð. Sveinn sagði m.a.:
Ég tel mér heimilt að fullyrða, að það er nú sem fyrr eindreginn vilji og ósk
Íslendinga, að þótt vér óskum fyrst og fremst að teljast í hópi frjálsra
Norðurlandaþjóða, megum vér einnig í framtíðinni eiga heima í hópi þeirra
annarra lýðræðisþjóða, sem vilja byggja líf sitt, framtíð og gagnkvæm
viðskipti á grundvelli réttarins, með gagnkvæmri virðingu fyrir rétti annarra
og orðheldni. Enda finnst mér það leiða af sjálfu sér. Því að ég kem ekki
auga á nokkurn möguleika á því, að hægt sé að tryggja og varðveita fram -
tíðartilveru Íslands sem frjáls og fullvalda ríkis, og íslenzku þjóðarinnar, á
nokkrum öðrum grundvelli.36
38 svanur kristjánsson skírnir
34 Helgi Skúli Kjartansson: 2006.
35 Sbr. t.d. Einkaskjöl Sveins Björnssonar: 147–151.
36 Alþingistíðindi B 1941: 1289.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:23 Page 38