Skírnir - 01.04.2010, Blaðsíða 184

goð sögn inni gæti þarna verið tenging, ef ekki bein þá óbein, því
eflaust kemur einnig til greina að rekja slóð hinnar fögru skógar -
sóleyjar til ljóða á Norðurlöndum sem Halldór hafði kynnst,
saman ber það sem að framan er talið. Enn má geta þess að safnið
Neue Pinakothek í München geymir frumgerðina af höggmynd
Bertels Thorvaldsen af Adónis (með tignarlegt prik í hendi!). Ólík-
legt er að hún hafi farið framhjá Halldóri þegar hann kom til borg-
arinnar í árslok 1921 á höttunum eftir efniviði í skáldskap.48 Áður
hafði hann skoðað Thorvaldsensafnið í Kaupmannahöfn en hrifning
hans var reyndar dræm að því er segir í endurminningum hans.49
Ummælin draga þó engan veginn úr líkum á að Adónis-sagnirnar
búi að baki kvæðinu.
Annars er það auðvitað ekkert úrslitaatriði fyrir skilning og mat
á „Únglíngnum“ hvort goðverur þær sem ég vísa til í efnisrakning-
unni voru vísvitaðar fyrirmyndir Halldórs í kvæðinu; á þær ber
eink um að líta sem erkitýpur — það er að segja frummyndir eða
frummynstur — sem skjóta upp kollinum æ ofan í æ í bókmennt-
unum, með margvíslegum tilbrigðum og oft án meðvitaðrar tilvís-
unar höfundar. Þeir sem líta svo á að hér sé Pangervingur á ferð ættu
til dæmis ekki að festa hugann um of við hinn ófrýnilega Pan sem
lýst er í goðafræðinni og vakti paník hjá mönnum og skepnum,
heldur líta á unglinginn sem persónugerving ‚græna heimsins‘, og
sem heillandi elskhuga. Það er gagnlegt fyrir lesanda (og þar með
gagnrýnanda) að huga að erkitýpum í skáldskap, leita þess sem
tengir eitt skáldverk við önnur í langri sögu bókmenntanna. Kanad-
íski gagnrýnandinn Northrop Frye, sem lagði mikla stund á þessa
aðferð,50 hefði reyndar ekki einungis litið á unglinginn og stúlkuna
184 þorsteinn þorsteinsson skírnir
48 Tímasetninguna hef ég frá Halldóri Guðmunds syni (2004: 112). Adónismyndir
Thor valdsens má sjá á vefnum (http://homepage.mac.com/cparada/GML/Ado-
nis.html og http://www.thorvaldsensmuseum.dk/samlingerne/soeg?order=artist
&q=Adonis). Brons af steypa af Kaupmannahafnarstyttunni stendur á horni Skot-
húsvegar og Fríkirkju vegar.
49 „Því miður hitti list Thorvaldsens nákvæmlega á listblinda depilinn í auganu á
mér. Þessir hvítu marmaraguðir neituðu að gefa sig fram við mig“ (Halldór Lax-
ness 1976: 101). Í Vefaranumminnist Halldór (1957: 172) stuttlega á Adónis.
50 Sbr. bók hans Anatomy of Criticism (Frye 1990).
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 184