Skírnir - 01.04.2010, Blaðsíða 23

SVANUR KRISTJÁNSSON
Hraðskilnaður eða lögskilnaður?
Átök um sambandsslit, sjálfstæði og lýðræði
1942–1944
Árið 1918 höfðu Danir viðurkennt fullveldi Íslands. Gerður var
sér stakur samningur milli landanna tveggja um að Danir sæju um
utanríkismál Íslands og vörslu íslensku landhelginnar. Samning -
urinn gilti í 25 ár en eftir árslok 1940 gat hvort ríki fyrir sig krafist
þess að samningar hæfust um endurskoðun sambandslagasamnings-
ins. Ef ekki hafði náðst samkomulag um nýjan samning innan þriggja
ára frá því að krafa um endurskoðun kom fram gat Ríkis þingið
danska eða Alþingi samþykkt að samningurinn væri felldur úr gildi.
Afar mikilvægt er að hafa hugfast að konungssamband Íslands og
Danmerkur var ekki hluti sambandslagasamningsins. Í allri sjálf -
stæðis baráttu Íslendinga var ætíð litið svo á að með Gamla sáttmála
1262 hefðu Íslendingar sjálfviljugir gengið Noregskonungi á hönd
til að koma á friði í landinu eftir langvarandi óöld og hjaðningavíg
innlendra höfðingja á Sturlungaöld. Síðar hefði Danakonungur yfir-
tekið réttindi og skyldur hins norska konungs gagnvart Íslend ing -
um. Þannig hafði frelsishetjan mikla, Jón Sigurðsson, aldrei uppi
kröfur um að konungssambandinu yrði slitið. Þvert á móti taldi
hann að viðurkenning á fullveldi Íslands væri eina færa leiðin til að
styrkja til framtíðar farsælt samband ríkjanna tveggja um einn og
sama konung.1 Upphafsgrein sambandslaganna tók af öll tvímæli
um samband landanna tveggja: „Danmörk og Ísland eru frjáls og
fullvalda ríki, í sambandi um einn og sama konung og um samning
þann, sem felst í þessum sambandslögum.“ Því má með sanni segja
Skírn ir, 184. ár (vor 2010)
1 Guðjón Friðriksson 2002: 403–404. Eftirtalin fá þakkir fyrir gagnlegar athuga-
semdir og ábendingar við vinnslu greinarinnar: Auður Styrkársdóttir, Gunnar
Karlsson, Helgi Skúli Kjartansson og nafnlausir ritrýnar Skírnis.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:23 Page 23