Skírnir - 01.04.2015, Blaðsíða 72

kirkju sína en kynntust henni nú sem andstæðingi sem synjaði al-
menningi um þjónustu, boðaði nýja og skerta siði en krafðist þó
forns réttar síns og óskertra tekna.
Myndbrot og vanhelgun
Ýmsir siðbótarmenn hötuðust við myndir og líkneskjur sem mjög
settu svip sinn á kirkjur á miðöldum og oft hefur verið líkt við
Biblíu hinna ólæsu. Víða um lönd voru lausar myndir fjarlægðar en
kalkað yfir þær veggföstu. Lúther fór sér fremur hægt í þessum
efnum og fátt bendir til að hér hafi gengið yfir myndbrot í líkingu
við það sem gerðist sums staðar erlendis (Hjalti Hugason 1988: 131–
140). Allt um það er ljóst að gripið var til aðgerða gegn þeim mynd -
um, krossum og öðrum helgigripum sem almenningur festi mesta
helgi við. Í þessu fólst vanhelgun á því sem fólki var heilagt og verið
hafði helsta haldreipi þess þegar hættur og sjúkdómar steðjuðu að.
Jón í Hítardal dró upp eftirfarandi mynd af siðbótarstarfi Ólafs
Hjaltasonar, fyrsta lútherska biskupsins á Hólum:
Hann tilsetti og í öllum kirkjum fyrir norðan þann messusöng, sem síðan
og enn nú er tíðkaður [í upphafi 18. aldar, þ.e. á Grallaratímanum 1589–1801
— innsk. HH]. Hann hefur og vissulega eptir sinni kunnáttu og kröptum
fyrirgreitt um útleggingu á nokkrum biblíunnar bókum, en kostað kapps
um að aftaka pápiskan lærdóm og siði; krossa og líkneskjur lét hann taka
burtu og brjóta, þar sem hann ætlaði til vantrúar og áheita mundu höfð
vera [leturbr. HH]. (Jón Halldórsson 1911–1915: 10–11)
Hér sést greinilega hið róttæka endurmat sem í siðbótinni fólst;
margt sem áður var talið heilagt og til uppbyggingar trúnni þótti
nú vanheilagt og jafnvel vantrúarmerki. Slíkt endurmat hlýtur að
skapa óvissu ef ekki angist meðal þeirra sem ekki skilja eða deila
forsendum endurskoðunarinnar.
Krossinn í Kaldaðarnesi í Flóa var meðal helgustu gripa ís-
lenskrar kristni á sinni tíð, fjölsóttur áfangastaður pílagríma og
margreyndur til áheita í sjúkdómum og neyð.24 Var aðsókn stund -
um svo mikil að hópslys urðu við ferjustaðinn yfir Ölfusá. Þó var
72 hjalti hugason skírnir
24 Um lýsingu á krossinum sjá Björn Halldórsson 1987: 369.
Skírnir vor 2015.qxp_Layout 1 16.4.2015 15:46 Page 72