Skírnir - 01.04.2015, Blaðsíða 175

175að fagurvæða stjórnmál
urð dýrsins sem kannski af-hjúpast ef við sjáum það í dýragarði.
Enn á ný sjáum við dæmi um svæða-opnun. Óttinn er eins og gler-
augu sem sýna okkur viss fyrirbæri sem ógnun við líf okkar.
Hefðum við beitt skynseminni einni til að uppgötva hvort tígris -
dýrið væri hættulegt þá hefði kvikindið fyrir löngu verið búið að éta
okkur áður en við hefðum komist að skynsamlegri niðurstöðu.
Skynsemin er seinvirk, tilfinningar oft skjótvirkar.13 Óttinn veitti
okkur þekkingu um þessa hættu. Tilfinningar geta því veitt þekk-
ingu, og ekki er hægt að útiloka að þær geti líka verið upplýsandi á
sviði stjórnmála.
Það fylgir sögunni að Heidegger taldi að menn væru ávallt
stemmdir með einhverjum hætti. Hinn kaldlyndi er stemmdur með
köldum hætti, sér heiminn með gleraugum kuldans. Sé maður í
þunglyndiskasti þá af-hjúpast heimurinn sem myrkur eða grár. Það
er því einhver tilfinningablær á öllu sambandi okkar við veruleikann,
segir Heidegger (1977: 134–142 (§29–30)). Sé þetta rétt þá má ætla
að tilfinningar liti mynd okkar af pólitískum veruleika.
Hvað sem líður spekimálum Heideggers þá gerir hið huglæga
við tilfinningar þær illtjáanlegar. Ég get haft samúð með syrgjandi
manneskju en ekki fundið hennar sérstöku sorg þótt orð og æði
viðkomandi bendi til þess að hún sé á valdi sorgar. Þess utan segja
tár hennar meira en orðin.
Við getum lýst hlutum án teljandi erfiðleika en þegar talið berst
að upplifunum verður okkur einatt orða vant. Það er alltént mjög
erfitt að lýsa þeim beint og milliliðalaust í bókstaflega meintum
staðhæfingum. Þekking okkar á upplifunum er þögul.
Þeir George Lakoff og Mark Johnson benda réttilega á að til-
finningar séu illlýsanlegar, m.a. vegna þess að mörk milli hugtaka um
tilfinningar séu oft óskýr. Það getur verið erfitt að greina milli ástar
og væntumþykju. Þess vegna skiljum við tilfinningar í ljósi skýrt
afmarkaðra hugtaka, ekki síst hugtaka um hluti (Lakoff og Johnson
1980: 85 og 115). Þegar við lýsum tilfinningum líkjum við þeim við
fyrirbæri sem falla undir betur afmörkuð hugtök. Við beitum sam-
skírnir
13 Það þýðir ekki að djúp sé staðfest milli skynsemi og tilfinninga, þau skarast víða;
sjá nánar Stefán Snævarr 2010: 294–361.
Skírnir vor 2015.qxp_Layout 1 16.4.2015 15:47 Page 175