Skírnir - 01.04.2016, Blaðsíða 4

Frá rit stjór a
Á þessu afmælisári, þegar Hið íslenska bókmenntafélag fagnar 200 ára sögu sinni, er
við hæfi að efni tengt íslenskri tungu sé áberandi í tímariti þess. Á síðasta aðalfundi
félagsins hélt Úlfar Erlingsson, yfirmaður tölvuöryggismála hjá stórfyrirtækinu
Goggle, merkilegt erindi um stöðu íslenskunnar í hinum stafræna heimi og taldi, líkt
og Rasmus Kristján Rask á sínum tíma, að við mættum engan tíma missa ef íslenskan
ætti að verða gjaldgengt tungumál í nánustu framtíð. Reyndar gekk hann svo langt
að telja að ef ekki kæmu til róttækar aðgerðir innan næstu fimm ára gæti íslensk
tunga hafa misst af lestinni. Af því tilefni skrifar Eiríkur Rögnvaldsson prófessor, sá
sem einna besta yfirsýn hefur um málefnið í heild sinni, hér grein um stöðu íslenskrar
tungu og hvað beri að gera.
Í þessu hefti birtist líka ítarleg rannsókn þriggja fræðimanna á verki sem
stundum hefur verið talið hryggjarstykkið í endurreisn íslenskunnar, sjálfri Viðeyjar-
biblíunni sem kom út árið 1841. Um þá þýðingu véluðu ýmsir af forvígismönnum
Bókmenntafélagsins og kennarar þeirrar kynslóðar sem gegndi lykilhlutverki í téðri
endurreisn, stundum kennd við Fjölnismenn. Þar má nefna séra Árna Helgason í
Görðum og Jón lektor á Bessastöðum, sem þó lentu illilega upp á kant við sína rót-
tæku lærisveina og svo sjálfan höfuðsnillinginn Sveinbjörn Egilsson sem átti stóran
og merkan hlut í þýðingunni. Auk þessa má nefna grein um hið merka orð
„samlíðun“ og tengd heiti, þekkt meðal annars af „uppsprettu hins æðsta saungs“ og
Ástu Sóllilju.
Ekki er síður gleðilegt á þessu afmælisári að fá glænýjan ljóðaflokk frá einu helsta
skáldi þjóðarinnar, og því sem kannski kemst næst því að kallast þjóðskáld; Hann-
esi Péturssyni. Hannes kemur líka mjög við sögu í grein Soffíu Auðar Birgisdóttur
um hina hörðu pólitísku árás Þórbergs Þórðarsonar á hið unga skáld. Þá á Gunnar
Þorri Pétursson hér afar athyglisverða grein um rússneska frásagnafræðinginn
Mikhaíl Bakhtín, kenningar hans um karnival og grótesku, og hvernig Helga Kress
leiddi þær inn í íslenska bókmenntaumræðu. Má sú saga kallast um margt dæmigerð
fyrir upphaf og afdrif erlendra kenninga í íslenskri fræða- og vísindaumræðu. Heimir
Pálsson vinnur nú að ævisögu Jóns Rúgmanns, sem sneri íslenskum handritum fyrir
Svía í Uppsölum á 17. öld, meðal annars Háttalykli hinum forna sem hér segir frá.
Það er líka sérstakt fagnaðarefni að birta hér skemmtilega hugleiðingu Atla
Ingólfssonar tónskálds um óperuformið, enda vill Skírnir verða vettvangur skoðana-
skipta um allar listgreinar og menntir.
Íslam er áleitið og umdeilt efni í nútímanum og Sigurjón Árni Eyjólfsson ritar
hér fróðlega yfirlitsgrein um íslam, en mikið er undir því komið að öll umræða og
skoðanaskipti um þau trúarbrögð, sem og önnur, rísi á þekkingu og yfirvegun. Íslam
kemur líka við sögu í myndlistarþættinum, en þar skrifar Ólafur Gíslason um fram-
lag Íslands á liðnum Feyneyjatvíæringi, verk Christoffs Büchel, Fyrsta moskan í
Feneyjum.
Páll Valsson
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 12:59 Page 4