Skírnir - 01.04.2016, Blaðsíða 18

Undir þetta tekur Pawel Bartoszek (2016) stærðfræðingur í Frétta -
blaðinu í janúar 2016 og heldur því fram að Rasmus Rask hafi spáð
„ranglega fyrir um dauða íslensk unn ar fyrir um 200 ár um“. Sú spá
hefur ekki ræst og Pawel telur enga ástæðu til að hafa áhyggjur af
málinu; „Íslenskan hefur það fínt,“ segir hann.
Þarna er vitnað í frægt bréf Rasmusar Christians Rask til Bjarna
Thorsteinssonar árið 1813 þar sem hann sagði:
Annars þjer einlæglega að segja held jeg, að íslenskan bráðum muni útaf
deyja; reikna jeg, að varla muni nokkur skilja hana í Reykjavík að 100 árum
liðnum, en varla nokk ur í landinu að öðrum 200 árum þar upp frá … (Hið
íslenska bókmenntafjelag 1916: 190)
En það er ekki hægt að segja að Rask hafi spáð „ranglega“ fyrir um
dauða íslenskunnar því að hann hélt áfram: „… ef allt fer eins og
hingað til og ekki verða ramm ar skorð ur við reistar“. Á næstu árum
eftir þetta hófu hann og aðrir einmitt að reisa við rammar skorður,
m.a. með stofnun Hins íslenska bókmennta fé lags 1816. Ef ekki
hefði verið gripið til aðgerða er óvíst að íslenskan væri enn notuð í
Reykja vík og ann ars staðar á landinu — a.m.k. er líklegt að sú ís-
lenska væri töluvert öðru vísi en sú sem við tölum nú.
Í þessari grein verður rökstutt að utanaðkomandi aðstæður —
samfélags- og tækni breyt ing ar — valdi því að staða íslenskunnar
hafi þrengst verulega á örfáum árum. Þessar að stæður gætu haft
áhrif bæði á form og umdæmi íslenskunnar og á endanum leitt til
dauða hennar ef ekkert er að gert. Þó verður að leggja áherslu á að
í þessum efn um er ekki hægt að fullyrða neitt að svo stöddu, en þörf
er á að rannsaka málið.
2. Málbreytingar — skaðlegar eða skaðlausar?
Rask er svo sannarlega ekki einn um að hafa spáð hnignun og dauða
íslenskunnar undan farin 200 ár. Hér er ekki ætlunin að rekja þá
sögu en frá síðustu áratugum má t.d. nefna ráðstefnu „um varð -
veislu og eflingu íslenskrar tungu“ sem Sverrir Hermanns son
mennta málaráðherra stóð fyrir í Þjóðleikhúsinu 1. desember 1985.
Í setn ingar ávarpi sagði ráð herra að ís lenska ætti „í vök að verjast“
18 eiríkur rögnvaldsson skírnir
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 12:59 Page 18