Skírnir - 01.04.2016, Blaðsíða 157

157bakhtín à la kress:
ég rakið upphaf, uppgang og upplausn nútímabók menntafræði á
Íslandi.1 Hvaða ljósi bregður karnival-gróteska á þá þróun og hvaða
stöðu hefur hugtakið í dag?
I
Í upphafi ferils síns sendi Helga Kress (f. 1939) frá sér kandídatsrit-
gerð,Guðmundur Kamban: Æskuverk og ádeilur (1970) en skrifaði
jafnhliða greinar um bókmenntir — „án þess að mér lægi nokkuð
sérstakt á hjarta með þeim,“ eins og fræðimaðurinn játaði í viðtali
síðar (Guðlaugur Bergmundsson 1979: 12). Helga sneri til Íslands
1979 eftir að hafa starfað sem sendikennari í Björgvin. Noregsdvölin
hafði mikil áhrif á hana sem fræðimann: „Það var ekki fyrr en ég
kom til Bergen 1973, að ég fór að hugsa um íslenskar kvennabók-
menntir sérstaklega og fékk áhuga á að rannsaka þær … Þegar ég
kom út var eins og opnaðist fyrir mér nýr heimur“ (Guðlaugur
Bergmundsson 1979: 12). Í viðtölum segist hún ávallt hafa litið á sig
sem femínista og fylgst álengdar með Rauðsokkahreyfingunni við
upphaf áttunda áratugarins. Aftur á móti var það ekki fyrr en Helga
kynntist femínískum bókmenntarannsóknum í Skandinavíu að hún
fékk sína köllun: „Mig langaði til að leiðrétta íslenska bókmennta-
sögu frá grunni og endurskrifa hana“ (Þröstur Helgason 2001: 6).
Fræðin og fjarlægðin gerðu henni kleift að sjá íslenskar bókmenntir
í öðru ljósi. Greinar Helgu um samtímabókmenntir vöktu hins
vegar hörð viðbrögð og til varð karikatúr í skrifum íslenskra rit-
höfunda, paródía af bókmenntagagnrýnanda sem bar nöfn á borð
við Volga Fress eða Vera Hress.2 Halldór Laxness hafði af því
áhyggjur að Helgu dytti í hug að persónulegar árásir af þessu tagi
væru svaraverðar. „Vertu suverén,“ skrifaði hann í bréfi til frænku
sinnar (Þröstur Helgason 2001: 6).
skírnir
1 Sjá greinina „Endalok nútímabókmenntafræði á Íslandi“ (Gunnar Þorri Pétursson
2015); enn fremur meistararitgerð sem væntanleg er til útgáfu í ritröðinni Studia
Islandica (leiðbeinandi og ritstjóri Gauti Kristmannsson). Sú grein sem hér lítur
dagsins ljós er byggð á kafla í umræddri bók.
2 Sjá t.d. hjá Indriða G. Þorsteinssyni 1974: 8–11 og Jökli Jakobssyni 1975: 83–88.
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 13:00 Page 157