Skírnir - 01.04.2016, Blaðsíða 49

49undarleg ósköp
Hvort mun málið kvæða dautt?
kulnuð glóð? þornuð æð?
óðinskeyta í óðarsess
með ýtum?
bölverksdrukknum burtuskvett?
Bragi í kör? stakan öll? (Megas 2012: 18)
Þær spurningar sem Megas setur fram í þessu kvæðabroti brunnu
áreiðanlega á Þórbergi og öðrum þeim sem áttu erfitt með að skilja
formbyltinguna í íslenskri ljóðagerð. Og ég tel að með því að rýna
í skopkvæði Þórbergs megi greina merkilegan þráð í íslenskri bók-
menntasögu sem og ákveðinn harmsögulegan þráð í hans eigin per-
sónulegu sögu. Það er staðreynd, sem getið var hér í upphafi, að
þrátt fyrir einlægan áhuga á ljóðlist tókst Þórbergi ekki að tengja
sig við framvindu þeirrar listar eins og hún þróaðist á Íslandi um
hans daga. Ástæða þess er tvíþætt eins og fram hefur komið, fag-
urfræðileg og hugmyndafræðileg. Og að einhverju leyti voru
áhyggjur andstæðinga formbyltingarinnar réttmætar. Því verður
varla á móti mælt að þegar „rökfesta hins hefðbundna ljóðforms
virtist gliðna í frjálsum hugrenningatengslum en hljómur orðanna,
litir og form urðu merkingarbærari en áður“, eins og það er orðað
í Íslenskri bókmenntasögu (Guðmundur Andri Thorsson 2006: 12),
tók samband íslenskra lesanda við íslenska ljóðlist einnig mjög að
gliðna þegar líða tók á öldina. Tími þjóð/ljóðskáldanna leið undir
lok og lesendur hölluðu sér að skáldsögunni sem varð ráðandi í
bókmenntaneyslu almennings.
Í íslenskri bókmenntasögu er litið á þau átök og umbrot sem
urðu í íslenskri ljóðagerð upp úr miðri tuttugustu öld sem ótvírætt
framfaraskref þar sem breytinga var þörf til að hleypa nýju lífslofti
í staðnaða hefð, og skal því ekki á móti mælt. En fáir spyrja um
fórnarkostnað. Skiptir það máli að sigur „atómskáldskaparins“ yfir
hinu „hefðbundna ljóðformi“ hafði í för með sér þverrandi lestur
ljóða? Svo þverrandi að undir lok aldar innar bar æ meira á umræðu
um „dauða ljóðsins“. Reyndar gerðist það sem yfirleitt gerist þegar
sterk andstaða við „það gamla“ kemur fram, að þegar tímar liðu
fram hurfu mörg ljóðskáld frá hinu uppleysta formi og hinum
skírnir
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 12:59 Page 49