Skírnir - 01.04.2016, Blaðsíða 47

47undarleg ósköp
skrifa um bækur sem komu út hjá forlagi Kristins. Bókinni var vel tekið
og blaðstjórn Morgunblaðsins mun hafa þótt einkennilegt að dómur um
hana kæmi ekki hjá stærsta blaði landsins og brá á það ráð að endurprenta
ritdóm upp úr Stefni, sem var tímarit ungra sjálfstæðismanna. Morg-
unblaðið gat aldrei rausnast til að láta skrifa um bókina. Árið l956 birti ég
kvæði sem hét Kreml og var ádeila á stalínismann. Um leið og kvæðið birt-
ist varð ég allt annað skáld í augum Kristins E. Andréssonar sem áður hafði
borið á mig mikið lof. Það var ekki lengur eins mikið í mig varið og allt
sem ég gerði áður hafði breytt um lit. Í stuttu máli gerðist það á þessum
tíma að flokkspólítík var þvælt saman við alla list og allar bókmenntir. Allt
var dregið í einhvers konar dilka, oft á skökkum forsendum. Þetta var
vondur tími og leiðinda vélar í gangi. (KB 1999)
„Hvort mun málið kvæða dautt?“
Auðvelt er að afgreiða Marsinn til Kreml sem lítilsigldan skáldskap
og reiðiblandið skop af pólitískum toga. En áhugaverðara er að velta
fyrir sér hvort þetta lokakvæði Þórbergs geti gefið okkur innsýn í
afstöðu hans til íslenskrar ljóðagerðar eftir ‚sigur formbylt ingar -
innar‘ í íslenskri ljóðagerð. Ljóst er að kvæðið sprettur öðrum þræði
af vonbrigðum Þórbergs með framvindu íslenskrar ljóðagerðar eftir
miðja tuttugustu öld, hann tjáir þau enn sem fyrr með háði þegar
hann hermir eftir orðalagi og myndmáli „nýtízkuskáldskapar“ eða
í þeim ‚nýja anda‘ sem „tók að hrífugóla í bókmenntunum“ á
tuttugustu öld, eins og hann skrifar á öðrum stað, og hafði þær
afleiðingar að menn „lesa minna kvæði en áður. Menn læra færri
kvæði en áður. Stuðlar og höfuðstafir taka að glata virðingu sinni.
Hreimur bunulækjarins og ilman fífilbrekkunnar eru að deyja út í
hjörtunum“ (Þórbergur Þórðarson 1950: 212–213). En vonbrigði
Þórbergs varða ekki aðeins upplausn formsins heldur ekki síður
hugmyndafræði eins og svo glögglega kemur í ljós í Marsinum til
Kreml. Frá sjónarhóli Þórbergs virðist forskriftin að nútímalegri
ljóðagerð hafa hljóðað upp á að ekki aðeins yrði að yrkja á torræðu
táknmáli í formleysu, án húmors og innblásturs, heldur væri einnig
allsendis bannað að láta sig dreyma um betra samfélag og líf eftir
dauðann.
skírnir
Skírnir vor 2016.qxp_Layout 1 18.4.2016 12:59 Page 47