Saga - 2006, Side 76

orinn og rithöfundurinn Charles Kingsley og þjóðfélagsgagnrýn-
andinn Thomas Carlyle sem báðir voru áhugamenn um norræna
menningu. Samkvæmt kenningu þessarar hreyfingar leiddu efna-
hagslegar framfarir í heiminum ekki til útrýmingar eða afnáms
fornra stofnana þar eð slíkar framfarir væru ekki hið eiginlega
hreyfiafl sögunnar heldur sá máttur sem einkenndi hvert samfélag
á hvaða tíma sem var. Þannig hefði hver þjóð lagt sitt af mörkum til
þróunar siðmenningar jafnvel þótt henni kynni að hafa hnignað í
efnahagslegu tilliti.20 Söguspeki þessi var að miklu leyti sett fram
sem andsvar við þeirri framfaratrú sem ríkjandi var meðal breskra
raunhyggjumanna en söguskóli enskra þjóðkirkjumanna sótti hug-
myndir sínar einkum til þýskrar hughyggju.
Umfjöllun Blackwells um íslenska þjóðveldið fellur vel að þessari
hugmyndafræði. Blackwell heldur því ekki bara fram að Grágás og
Njálssaga sýni, svo ekki verði um villst, að Íslendingar taki öllum
öðrum þjóðum, fornum sem nýjum, fram í lagasmíði heldur telur
hann margt í lögunum geta nýst til að leysa vanda nútímasamfélaga:
Einn athyglisverðasti hluti Grágásar lýtur að fátækralögum og
við skyldum ekki hika við að fullyrða að hann gæti átt erindi við
okkar samtíma […] Íslendingar […] tóku ekki á sig þá skyldu að
aðstoða fátæka án þess að gæta þess sérstaklega að fjölda þeirra
væri haldið í skefjum; að slíkum ráðstöfunum höfum við alls
ekki hugað og nú þurfum við að taka háskalegum afleiðingum
af þeirri skammsýni okkar.21
Hér ræðir Blackwell annars vegar um ómagabálk Grágásar og hins
vegar Festaþátt: Hin víðtæka fátækraframfærsluskylda gerði kröfu
um ábyrgðartilfinningu einstaklinga í samfélaginu í stað þess að
hið opinbera axlaði þá ábyrgð sjálfkrafa en skorður þær sem settar
voru hjúskap fátækra birti þá fyrirhyggju sem nauðsynleg var til að
halda fjölda ómaga í lágmarki. Samhengi þessara orða Blackwells
var hin nýja fátækralöggjöf (The New Poor Law) sem samþykkt
S I G R Ú N P Á L S D Ó T T I R76
20 Duncan Forbes, The Liberal Anglican Idea of History (Cambridge, 1952).
21 „One of the most remarkable sections of the Grágás is that of the Poor-laws,
which we have no hesitation in saying might be studied at the present day
with advantages […] The Icelanders […] did not charge themselves with the
support of their poor without taking especial care to keep the number of
paupers within due limits; a care which we have grossly neglected, and are
now enduring the fearful consequences of our want of foresight.“ I.A.
Blackwell, „On the Laws and Institutions of the Icelandic Commonwealth“,
Northern Antiquities, bls. 304–305. (þýðing höfundar)
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:26 Page 76