Saga - 2006, Blaðsíða 168

segir hann að prestar og konunglegir embættismenn hafi keypt inn-
an við 20% jarðanna. Í grein sinni í Sögu um þetta mál fullyrðir
Guðmundur Hálfdanarson að þeir sem ég ræði um hafi aðeins
keypt um 15% jarðanna.43 Hér ber eitthvað á milli hjá Guðmundun-
um nema að engir aðrir embættismenn og prestar en þeir sem Guð-
mundur Jónsson tilgreinir hafi keypt jarðir og þó dugir sú túlkun
varla til. Í grein sinni í Sögu um sölu Skálholtsjarða tilgreinir Guð-
mundur Hálfdanarson tíu stærstu eigendur Skálholtsjarða á árun-
um 1801–1805 en getur þess jafnframt að ég fari með fleipur í full-
yrðingum mínum um hvaða aðilar hafi verið stórtækastir. Nú hef
ég því miður glatað ritgerð Guðmundar frá árinu 1980 en ef marka
má grein hans í Sögu bendir ýmislegt til þess að ég hafi mislesið
töflur hans yfir eigendur. Í grein hans kemur heldur aldrei fram
hvert heildarverðmæti seldra jarða hafi verið. Hitt er svo annað mál
að ég gat stuðst við grein Guðmundar Jónssonar og hvort sem hlut-
fall embættismanna í keyptum jörðum var þriðjungur eða helming-
ur breytir það ekki þeirri staðreynd að tilraunir krúnunnar til að
auka sjálfsábúð mistókust hrapallega. Það kemur ennfremur skýrt
fram í doktorsritgerð minni að það þótti sannað að Ólafur Stephen-
sen hefði, með hjálp, og til að hjálpa venslamönnum sínum,
„svindlað“ á jarðasölunni. Að alla þá sem tengdust sölu Úthlíðar
skuli einnig mega finna á lista Guðmundar yfir tíu stærstu kaup-
endurna hlýtur líka að gefa ákveðnar vísbendingar.
Það er ekki úr vegi að velta því fyrir sér hvort samspil kenninga
og heimilda leggi skyldur á fræðimenn sem séu verðar nánari íhug-
unar. Kenninganotkun í rannsóknum er án nokkurs vafa árangurs-
ríkt tæki til að stýra rannsóknum og gera þær markvissari. Ekki síst
eru þær tæki sem nýtast til réttlætingar rannsókna. Hitt er svo ann-
að mál að kenningar geta aldrei orðið annað en undirokað tæki
fræðimannsins til þess að matreiða sögulegan veruleika. Til þess að
vel megi fara verður fræðiheimurinn því að viðurkenna hvaða tak-
markanir þessu fylgja og hvaða siðferðislegu skyldur þetta setur á
herðar fræðimannsins. Annars verðum við að sníða okkur vöxt eftir
stakki.
E I N A R H R E I N S S O N168
43 Guðmundur Hálfdanarson, „Sala Skálholtsjarða“, bls. 90.
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:26 Page 168