Saga - 2006, Page 220

skipti, sem liggur að miklu leyti óútgefið og órannsakað. Einsýnt er að
rannsóknir á bóklegri iðju og andlegri starfsemi á síðmiðöldum, siðaskipta-
tímanum og síðar, eiga eftir að gera ýmislegt ljósara um hana en nú er. Í
þessum óútgefnu textum eru örugglega miklar heimildir m.a. um lágþýsk
tökuorð og annan orðaforða, eins og höfundur tekur fram (bls. 16). Ástæða
er og til að minna sagnfræðinga á, að þar á meðal eru margar ónotaðar
heimildir.
Ritgerð Veturliða skiptist í átta kafla og er hún glögglega upp sett með
góðum millifyrirsögnum. Fyrsti kafli er inngangur og þar kemur fram að
lágþýsk áhrif voru mest gegnum dönsku og norsku, en hér er þó rétt að
nefna að í lok þessa tímabils fara að berast prentaðar bækur m.a. á lág-
þýsku, en óvíst er um áhrif þeirra í þessu samhengi. Rannsóknin er fyrst og
fremst orðfræðileg, en höfundur segist vona (bls. 17), að bókin geti orðið að
gagni fræðimönnum í málsögu, handritafræði og bókmenntasögu, en oft er
til verulegs skaða hve lítið samband er milli mismunandi fræðigreina. Loks
eru þeir sagnfræðingar nefndir sem hafa áhuga á erlendum áhrifum, en hér
má við bæta góðri málfræðilegri heimildarýni sem öllum er holl.
Í öðrum kafla er gerð grein fyrir efninu, en alls eru nærri 4500 skjöl orð-
tekin og tæplega fjórðungur þeirra er varðveittur í frumriti. Aðalerindi
Árna Magnússonar til Íslands var að taka saman jarðabók og því lét hann í
byrjun 18. aldar skrifa upp mikið af skjölum, varðveittar eru nærri 6000
uppskriftir, apógrafar. Oft hafa frumritin ekki varðveist. Um nákvæmni
þeirra segir Veturliði (bls. 41), að uppskriftirnar verði að nota með varúð
við rannsóknir á breytingum á hljóðkerfi og stafsetningu, en þær séu nægi-
lega nákvæmar sem heimildir um orðaforða. Hér er rétt að staldra nokkuð
við, en þessi orð fela í sér að uppskriftirnar eru nógu nákvæmar fyrir sagn-
fræðinga. Þetta leiðir einnig hugann að því að aðeins eru til ónákvæmar
uppskriftir af mörgum skjölum. Málfræðingar gera eðlilega strangari kröf-
ur en aðrir um að reynt sé að finna upphaflegan texta, því að þeir eru að
leita að heimildum um málfar og fyrir þá skiptir oftast mestu að textinn sé
sem líkastur því sem hann var þegar skjalið var skrifað. Þetta verða sagn-
fræðingar einnig að hafa í huga, þótt þeir þurfi ekki í sama mæli að hugsa
um framburð og stafsetningu, en breytingar í uppskrift geta breytt merk-
ingu. Þess vegna geta sagnfræðingar þurft að leita með textasamanburði að
eins upphaflegum texta skjala og mögulegt er, því að upphaflegt orðafar
getur haft aðra og jafnvel öfuga merkingu, sem skiptir þá sagnfræðinga
óneitanlega máli. Ekki er þó alltaf víst að textarannsókn skili árangri. For-
sendan fyrir því að textarannsóknir á einstökum skjölum verði mögulegar
er vitaskuld sú að elstu skjöl í söfnum séu betur skráð en gert hefur verið
til þessa.
Sérstaklega er hér að geta kafla 2.2 um skrifarann Jón Egilsson, en með
hans hendi eru fleiri bréf varðveitt en nokkurs annars manns frá því fyrir
1500. Hann var á árunum 1429 til 1434 skrifari Jóns Vilhjálmssonar Hóla-
biskups en einnig eru til eldri bréf með hans hendi. Jón biskup hafði a.m.k.
R I T D Ó M A R220
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:27 Page 220