Saga - 2006, Blaðsíða 244

sem veitir nýja og óvænta sýn á Kristján Eldjárn sem forseta. Í stað fyrri
myndar af afskiptalitlum forseta birtist maður, sem að vísu hafði í upphafi
ekki viljann til valda en rataði vel um völundarhús valdsins þegar upp var
staðið. Réttilega bendir Guðni á mikla samsvörun á milli tveggja forseta:
„séu stjórnarkreppur í embættistíð Sveins Björnssonar og Kristjáns Eldjárns
bornar saman koma í ljós ansi mikil líkindi með þeim tveimur, annars veg-
ar íhlutunarsamasta forseta lýðveldisins og hins vegar þeim sem minnst af-
skipti vildi hafa af stjórnarmyndunum“ (bls. 299). Tilraunir Kristjáns Eld-
járns til að gera Jóhannes Nordal að forsætisráðherra verða að teljast eitt
mesta inngrip forseta í stjórnmálalíf landsins, nánast af sama tagi og þegar
Sveinn Björnsson skipaði utanþingsstjórn árið 1942.
Samband Kristjáns og Jóhannesar Nordals á sér einnig mikla hliðstæðu
í sambandi Sveins og Vilhjálms Þórs, bankastjóra með meiru, en Vilhjálm-
ur var náinn vinur og ráðgjafi Sveins sem skipaði Vilhjálm utanríkisráð-
herra í utanþingsstjórn. Guðni virðist líta svo á að Jóhannes Nordal hafi
verið ópólitískur embættismaður úti í bæ, en svo var ekki. Jóhannes var
einn af burðarstólpum Viðreisnarstjórnarinnar og gegndi margvíslegum og
mikilvægum ábyrgðarstörfum fyrir hana, meðal annars sem seðlabanka-
stjóri og sem formaður stjórnar Landsvirkjunar og álviðræðunefndar (upp-
lýsingar um ævi og störf Jóhannesar er ekki að finna í þessari bók). Jóhann-
es Nordal og Jónas Haralz hagfræðingur voru lykilmenn í stjórn efnahags-
mála á Viðreisnarárunum. Jóhannes leyndi forsetann ekki pólitískum
tengslum sínum: „Jóhannes skýrði forseta einnig nánar frá undirbúningi
sínum að utanþingsstjórn, og hefði hann m.a. rætt í trúnaði við Geir Hall-
grímsson [formann Sjálfstæðisflokksins] og Gylfa Þ. Gíslason [fyrrum for-
mann Alþýðuflokksins og ráðherra í Viðreisnarstjórninni]“ (bls. 231). Utan-
þingsstjórn undir forsæti Jóhannesar Nordals hefði að öllum líkindum þýtt
endurreisn valdakerfis Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks, sem meirihluti
þjóðarinnar var að mótmæla með kosningu Kristjáns til forseta árið 1968.
Frágangur bókarinnar er góður að því er ég best fæ séð. Á einum stað
(bls. 30) er misritun í tilvitnun, „veikleiki“ verður „veiklyndi“ sem raskar
merkingu tilvitnaðs texta. Mikill fengur er að viðauka „„Stjórnarkreppur“
og tímabil starfsstjórna“ (bls. 335–341). Í efnisyfirliti er þessi viðauki nefnd-
ur „Samanburður á „stjórnarkreppum“ frá stofnun lýðveldis“ (bls. 6).
Hvort tveggja er harla óljós lýsing á þeim upplýsingum sem birtar eru í við-
aukanum.
Svanur Kristjánsson
R I T D Ó M A R244
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:27 Page 244