Saga - 2006, Síða 246

frá aldamótum og fram að seinna stríði og í því síðasta er fjallað um tíma-
bilið frá stríði fram til 1973. Í inngangi að fyrsta bindi segir höfundur að í
lokabindinu sé ætlunin að segja söguna allt fram undir okkar daga og ósk-
andi hefði verið að frásögnin hefði teygt sig nær aldarlokum þar sem að-
stæður í sjávarútvegi hafa breyst mjög hin síðustu ár. Þau umbrotaár verða
því að bíða hugsanlegs fjórða bindis.
Efnistök í fyrsta bindi komast næst því að endurspegla markmið höf-
undar. Inn á milli hefðbundinnar frásagnar af sögu sjávarútvegs skýtur höf-
undur nokkrum köflum sem fjalla um menningarlegri efni. Í kaflanum um
sjávarhætti á landsnáms- og þjóðveldisöld er greint frá þeim bátum og
veiðarfærum sem notuð voru við veiðarnar, sagt frá verbúðum, tegundum
þeirra og því samfélagi sem þar myndaðist, og loks greint frá stöðu sjávar-
útvegs í samfélaginu. Í kaflanum um fiskveiðaöld er ítarlega fjallað um sjó-
sókn og veiðarfæri og í næsta kafla á eftir, sem fjallar um einokunartímabil-
ið, er annar undirkafli þar sem fjallað er um sjávarútveg og samfélag. Þá er
einnig rætt um strand- og fjörunytjar. Í hinum tveimur bindunum er aftur
á móti lítt rætt um það hvernig sjávarútvegur hefur mótað menninguna.
Efni þeirra binda er mun „harðara“. Þar er sjónum meira beint að útgerð og
aflabrögðum, afkomu og fjárfestingum, landhelgisdeilum og hafrannsókn-
um, svo dæmi séu tekin.
Þetta rit sem heild er því fyrst og fremst atvinnusaga. Sagt er frá því
hvenær veiðar hófust, hvar og hvers vegna, hvernig aflaðist og hver afkom-
an var. Þannig eru fiskveiðar og fiskverkun rakin frá upphafi byggðar og
einnig nokkuð fjallað um stöðu atvinnugreinarinnar í íslensku þjóðfélagi.
Meira rými hefði þó mátt eyða í að velta fyrir sér sambúðinni við aðra at-
vinnuvegi, og ekki síst glíma við spurninguna um hvers vegna þéttbýli
myndaðist ekki við strendur landsins.
Í upphafi 15. aldar gekk fyrri plága aldarinnar yfir Ísland og fyrst á eft-
ir hefur eflaust verið skortur á vinnuafli í sveitum landsins. Um líkt leyti
byrja Englendingar að láta til sín taka í fiskveiðum og verslun við landið og
hefur sú þróun orðið til að auka samkeppni milli bænda og útlendinga um
lausafólk. Í Jónsbók voru engin lög sem bönnuðu mönnum búsetu við
ströndina og því hafa valdsmenn vafalítið viljað girða fyrir aðflutning fólks
úr sveitum. Það var og gert með Píningsdómi á Alþingi árið 1490. Í fyrsta
bindi ritsins er greint frá Píningsdómi en lítið gert úr samkeppninni um
vinnuaflið. Þess í stað er höfuðáherslan lögð á að með dómnum hafi verið
ætlunin að koma reglu á verslun útlendinga og draga úr samkeppni þeirra
um fiskinn. Í lokakafla annars bindis þar sem einnig er fjallað um Pínings-
dóm kveður aftur á móti við nýjan tón því nú talar höfundur um að tilgang-
ur Íslendinga og danskra stjórnvalda hafi fyrst og fremst verið sá að koma
í veg fyrir að útlendir menn næðu að keppa við bændur um vinnuaflið. Betur
hefði farið á að gefa fyllri mynd af þýðingu Píningsdóms í fyrsta bindinu
og ræða um dóminn í víðara samhengi. Í framhaldinu hefði einnig verið við
hæfi að fjalla um vistarbandið og hvaða áhrif húsagatilskipunin frá 1746 og
R I T D Ó M A R246
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:27 Page 246