Saga - 2006, Síða 247

bann við lausamennsku árið 1783 höfðu á vöxt sjávarútvegs og þéttbýlis-
myndun. Á vistarbandið gat ég ekki séð að væri minnst í ritinu.
En hvers vegna komst ekki sjávarútvegur á legg miklu fyrr á Íslandi?
Jón Þ. Þór telur ástæðuna einkum þá að í raun hafi markaður fyrir skreið
verið takmarkaður og þess vegna hafi kaupmenn ekki viljað taka við meiri
skreið en þeir gátu losnað við með góðu móti. Því hafi þeir fremur latt en
hvatt Íslendinga til fiskveiða. Gegn þessu mælir sú staðreynd að verð á
landbúnaðarvörum var á þessum tíma mjög hátt, en verð það sem lands-
menn fengu fyrir skreið fremur lágt. Það hefði því vart gengið mjög gegn
hagsmunum kaupmanna þótt þeir hefðu þurft að kaupa minna af landbún-
aðarvörum en meira af skreið þar sem gera má ráð fyrir að þeir hefðu vart
borið minna úr býtum af skreiðarsölunni — þótt verð hefði lækkað — en
þeir gerðu af sölu á íslenskum búvörum.
Þá bendir Jón Þ. Þór á að einokunarverslunin og fjötrar kauptaxta hafi
einnig dregið úr landsmönnum mátt. Því megi heldur ekki gleyma að ís-
lenskir bændur hafi bæði vetur og vor sent menn í verið og þess vegna hafi
sjávarútvegur gegnt mikilvægu hlutverki í íslensku samfélagi þótt menn
hafi ekki sest að við sjávarsíðuna og stundað útgerð árið um kring. Hér
hefði einnig mátt minnast á grein Þráins Eggertssonar í Journal of economic
behaviour and organization árið 1996 þar sem hann leggur höfuðáherslu á að
vegna þess hve framleiðni í fiskveiðum hafi verið miklu meiri en í landbún-
aði hefðu bændur aldrei getað orðið samkeppnisfærir um vinnuaflið.
Í upphafi annars bindis er nokkuð rætt um hlutverk gamla Íslands-
banka í uppbyggingu sjávarútvegs á öndverðri 20. öld. Þar segir að heim-
ildir greini ekki hvernig útlán Íslandsbanka hafi skipst á milli atvinnu-
greina (II, bls. 47). Þetta er ekki alveg rétt eins og fram kemur í ítarlegri út-
tekt Sumarliða Ísleifssonar um Íslandsbanka og erlent fjármagn á Íslandi í
upphafi 20. aldar sem birtist í þremur greinum í Fjármálatíðindum árið 1992,
en þessar greinar er ekki að finna í heimildaskrá. Í þriðja hefti tímaritsins
segir frá skýrslu sem Bjarni alþingismaður frá Vogi gerði fyrir bankaráð
árið 1920 en þar kemur fram að 60% útlána hafi runnið til verslunar, 20% til
fiskveiða, 6% til húsagerðar, 3% til iðnaðar, 2% til landbúnaðar og 7% til
annarra. Að hans mati stóð þá helmingur af verslunarhlutanum í fiskversl-
un og lætur því nærri að hlutur sjávarútvegs hafi verið um helmingur af
öllum útlánum bankans.
Sumarliði bendir einnig á að Íslandsbanki hafi fyrst og fremst verið við-
skipta- og seðlabanki en ekki fjárfestingarbanki. Hann hafi því vart lánað
jafnmikið til togarakaupa og t.d. Ólafur Björnsson heldur fram í bók sinni
um bankann (Saga Íslandsbanka hf. og Útvegsbanka Íslands 1904–1980). Jón Þ.
Þór virðist (II, bls. 47–48) leggja höfuðáherslu á togaralán bankans, en útlán
bankans voru einkum skammtímalán; rekstrarlánin til inn- og útflutnings-
fyrirtækja.
Í umfjöllun sinni um fjárhagslegar forsendur vélvæðingar íslenska flot-
ans er eðlilega staðnæmst við þýðingu hins nýstofnaða Fiskveiðasjóðs. Hitt
R I T D Ó M A R 247
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:27 Page 247