Saga - 2006, Síða 256

um og goðsögnum vaknaði á ný, en megingildi þeirra fólst ekki lengur í því
að vera sögulegar heimildir. Erik Gustaf Geijer, stjórnmálamaður og pró-
fessor við Uppsalaháskóla, hélt því fram að sögurnar endurspegluðu
gullöldina þegar hin sænska þjóð varð til. Hinn kristni menningararfur var
ekki lengur grundvöllurinn heldur hinn þjóðlegi, sænski arfur. Sögurnar
voru túlkaðar sem skandinavískar bókmenntir og sænskir borgarar áttu að
finna sjálfa sig í þeim, í frelsisást forfeðranna.
Með aukinni útbreiðslu læsis og lýðræðis á 20. öld komu til sögunnar
metsöluhöfundar eins og Carl Grimberg. Grimberg var mótaður af sögusýn
Geijers en í verkum hans endurspeglast líka hugsunarháttur nýs tíma.
Minni áhersla er lögð á þrælahald og víkingaferðir. Hann hafði áhuga á
hinum germanska arfi sem endurspeglaðist í sögunum og notaði þær sem
heimildir um hugarfar norrænna manna. Þannig voru íslenskar heimildir
notaðar sem dæmi um ættarsamfélag norrænna manna á víkingaöld. Í bók-
inni eru færð rök fyrir því að átök í samfélaginu hafi sett svip sinn á skrif
Grimbergs um víkingaöldina. Hann brást við þeim með því að skrifa um
dásamleg örlög sænsku þjóðarinnar (Svenska folkets underbara öden).
Jafnhliða þessu fór að bera á aukinni gagnrýni fræðimanna á sögurnar
sem heimildir um forna tíma. Athygli þeirra beindist að þeirri fjarlægð í
tíma og rúmi sem var á milli ritunarstaðar og stundar annars vegar og hins
vegar þeirra atburða sem lýst er í sögunum. Í auknum mæli var reynt að
varpa ljósi á markmið sagnaritaranna og meta heimildargildi þeirra. Sög-
urnar fóru illa út úr þessari gagnrýnu umræðu og var hafnað sem heimild-
um um víkingaöld í Svíþjóð. Þegar Ingvar Andersson og Jerker Rosén
sömdu yfirlitsrit um sögu Svíþjóðar á 5. og 7. áratug 20. aldar voru fornrit-
in endurskilgreind sem bókmenntir en gildi þeirra sem sögulegra leifa var
hafnað. Saga þessa tíma var endurtúlkuð á grundvelli fornleifa þar sem
sagnaheimildir voru í besta falli uppbót, ef þeim var þá ekki hafnað að fullu
og öllu. Háskólasagnfræði 20. aldar snerist ekki lengur um að framleiða
upprunagoðsagnir með tilvísun í víkingaöldina. Samt sem áður var sagna-
ritun ennþá miðuð við yfirstéttina. Sá fasti hvarf ekki úr sögusýn sænskra
sagnfræðinga.
Sverrir Jakobsson
Jón Ólafsson úr Grunnavík, RELATIO AF KAUPINHAFNARBRUN-
ANUM SEM SKEÐI Í OKTÓBER 1728. DAGBÓK 1725–1731 OG
FLEIRI SKRIF. Sigurgeir Steingrímsson bjó til útgáfu. Góðvinir
Grunnavíkur-Jóns. Reykjavík 2005. xxx + 198 bls. Myndir, ritsýni,
nafnaskrá.
Einn voðalegasti atburður Íslandssögunnar er stórbruninn í Kaupmanna-
höfn haustið 1728, er litlu munaði að gervallt handritasafn Árna Magnús-
sonar yrði eldi að bráð. Flestar prentaðar bækur hans brunnu og minnis-
R I T F R E G N I R256
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:27 Page 256