Skírnir - 01.09.2002, Blaðsíða 181

SKÍRNIR
HVER Á ÍSLENSKA MENNINGU?
403
ir málshefjendur réttlæta skoðanir sínar. í þessum hluta taldi ég
rétt að ræða um frægan rímnadóm Jónasar Hallgrímssonar í
Fjölni, deilur raunsæismanna og rómantíkera um fagurfræði á síð-
ari hluta 19. aldar og deilur um abstraktmálverk og atómljóðlist
um miðja 20. öld. Með ýmsum hætti virðast átökin á þessum vett-
vangi standa á milli þjóðlegrar hefðar og alþjóðlegra samtímahug-
mynda.
I öðrum hluta langaði mig að rekja sögu pólitískra átaka um
yfirráðin yfir íslenskri menningu, einkum á sviði bókmennta og
sögu. Þau átök hefjast fyrir alvöru í kringum útgáfu Máls og
menningar á Islenzkri menningu eftir Sigurð Nordal, eins og ég
kem nánar að síðar. Framan af leika Jónas frá Hriflu og Kristinn
E. Andrésson stór hlutverk í þessum átökum en á árum kalda
stríðsins verða Almenna bókafélagið og Mál og menning, Morg-
unblaöib og Þjóðviljinn, vígi stríðandi fylkinga. Persóna Halldórs
Laxness kemur hér nokkuð við sögu en ég sá einnig fyrir mér að í
þessum hluta mætti t.a.m. fjalla um þau viðbrögð sem verk Ólafs
Hauks Símonarsonar og róttækar barnabækur á borð við Upp-
reisnin á barnaheimilinu og Félagi Jesús fengu á áttunda áratugn-
um. I lok þessa hluta taldi ég síðan nauðsynlegt að kanna hvort
enn eimdi eftir af þessum átökum, t.d. í þeim umræðum sem orð-
ið hafa um kennslubækur Heimis Pálssonar í bókmenntasögu.
í þriðja hluta hafði ég hugsað mér að beina sjónum að opinber-
um menningarstofnunum og þeim deilum sem orðið hafa um
stjórnun þeirra og stefnumið. Þessar deilur hafa ýmist verið af fag-
urfræðilegum eða pólitískum toga en að baki má oft greina áhyggj-
ur einstaklinga af eigin atvinnuöryggi og stöðu sinni í menningar-
sögunni. Þarna vildi ég m.a. huga að Ríkisútvarpinu, Þjóðleikhús-
inu, Listasafni Islands, Listasafni Reykjavíkur, íslenskri málstöð og
Kvikmyndasjóði, en mér þótti ekki síður athyglisvert að kanna
hvernig fjármálastofnanir á borð við Seðlabanka Islands (ekki síst
undir stjórn Jóhannesar Nordals) hafa látið til sín taka á menning-
arsviðinu. Á þessum vettvangi hafa átökin gjarnan verið á milli
listamanna og opinberra stjórnenda en í sumum tilvikum hafa þau
líka snúist um pólitískar ráðningar embættismanna og þar með
áhrif stjórnmálaflokka á stjórnun íslenskrar menningar.