Skírnir - 01.09.2013, Page 17

SKÍRNIR
LÝÐRÆÐISBRESTIR ... LÝÐVELDISINS
247
þingið hafði fellt. Þannig var samkvæmt stjórnarskránni hægt að
leiðrétta bæði „verknaðarsyndir“ þingsins og „vanrækslusyndir“
þess.6
Sameiginlegt verkefni lýðræðissinna á Vesturlöndum eftir
heimsstyrjöldina síðari var því býsna vandasamt: Að tryggja full-
veldisrétt fólksins og stuðla að almennri þátttöku í stjórnmálum en
skapa jafnframt skilyrði fyrir ábyrga og skilvirka stjórnun þjóð-
félagsins og koma þannig í veg fyrir sérhagsmunagæslu og spillingu
í stjórnmálum. Markmiðið var að hindra að sagan endurtæki sig
með neikvæðri, jafnvel banvænni, þróun lýðræðis. I stað þess myndi
gangvirki lýðræðisins styrkjast með traustara skipulagi og betri
starfsháttum.
Meginniðurstaðan af lýðræðisumfjöllun margra fræðimanna var
eftirfarandi:
Fyrsta skref. Viðurkenning á almennri og djúpstæðri þversögn full-
trúastjórnar í lýðræðisþjóðfélagi: Hvernig í ósköpunum getur sam-
félag talist vera samfélag lýðræðis þar sem alla daga — nema á
kjördeginum einum — er skýr skipting milli þeirra fáu sem stjórna
og hinna mörgu sem engu ráða beint um lög og reglur eigin sam-
félags ?
Annað skref: Viðurkenning á viðbótarþversögn í þingstjórnarríki:
Hvernig getur lýðræði og valddreifing dafnað þar sem ein stofnun,
þjóðþingið, fer með miðstýringarvald í þjóðfélaginu milli kosninga?
Þriðja skref: Mögulegt er að brúa þessar þversagnir og þróa full-
trúastjórn yfir til fulltrúalýðræðis með starfsemi ábyrgra stjórn-
málaflokka. Einkenni slíkra flokka er að hver þeirra mótar stefnu í
mikilvægustu ágreiningsmálum í samfélaginu og leggur hana síðan
6 SjáHallgrím Hallgrímsson 1928 og Svan Kristjánsson 2007:111. Togstreitan milli
þjóðkjörins forseta og þjóðþingsins, sem og ákvæðin um þjóðaratkvæðagreiðslur,
stuðluðu að mikilli óvissu í stjórnskipun Þýskalands og auðveldaði sókn nasista
til alræðisvalds. Til að mynda var haldin þjóðaratkvæðagreiðsla 1934 til að gefa
valdatöku Hitlers lýðræðislegt yfirbragð. I núverandi stjórnarskrá Þýskalands er
lagt bann við þjóðaratkvæðagreiðslum nema um mörk sambandsríkja iandsins.
Þýskaland hefur þarna mikla sérstöðu enda hafa verið þjóðaratkvæðagreiðslur um
Evrópusambandsaðild í öllum öðrum ríkjum ESB sem alls eru 28 talsins.