Skírnir - 01.09.2013, Blaðsíða 18

248
SVANUR KRISTJÁNSSON
SKÍRNIR
í dóm kjósenda á kjördegi. Eftir kosningar reynir hver flokkur að
hrinda kosningastefnu sinni og loforðum í framkvæmd af fremsta
megni. I næstu kosningum fellur síðan dómur kjósenda; þeir geta að
vild endurnýjað eða afturkallað umboð kjörinna fulltrúa.
Fjórða skref: Með ábyrgum stjórnmálaflokkum er þannig mögu-
legt að varðveita varanlega fullveldisrétt fólksins um leið og vald er
framselt tímabundið til kjörinna fulltrúa. (sbr. Svan Kristjánsson
1994: 243-253, 2002: einkum 38-40, 2007: einkum 93-102)
Frá sjónarhóli fræðimanns verður að viðurkennast að samtenging
þingstjórnarkenningar og kenningarinnar um hina ábyrgu flokka
er yfirgripsmikil og heilsteypt tilraun til að sætta andstæður beins
lýðræðis og fulltrúastjórnar. Almennur kosningaréttur og valdið til
að kjósa valdsmenn milliliðalaust er sótt í smiðju beina lýðræðis-
ins. Áherslan á hæfni og þekkingu kjörinna fulltrúa er talin náskyld
kröfum um skynsemi og hagkvæmni í opinberri stjórnsýslu á tím-
um hins einvalda konungs. Með þessari tengingu varð til yfirgrips-
mikil kenning um lýðræði. Þar var kenningu Rousseaus um beint
lýðræði hafnað en fulltrúalýðræðinu með ábyrgum stjórnmála-
flokkum skipað til öndvegis í gangverki öflugs lýðræðis (Svanur
Kristjánsson 2011: 263-265).
Hér að framan hefur verið rakin í mjög grófum dráttum sagan af
leitinni að lýðræði á Vesturlöndum allt frá Rousseau og frönsku
byltingunni til síðari tíma í Vestur-Evrópu. Nauðsynlegt er að halda
því til haga að þarna er einungis hálf sagan sögð og reyndar vantar
í hana kjarna málsins: Allir lýðræðissinnar eiga sameiginlega hug-
sjónina um lýðrœði, aðfólkið eigi að ráða í eins ríkum mœli og mögu-
legt er. Af þessari ástæðu deildu — og deila enn — lýðræðissinnar
ekki um markmið heldur um leiðina til lýðræðis.
Viðamiklar rannsóknir hafa verið gerðar á þróun lýðræðis og
þingstjórnar í Vestur-Evrópu. Mér sýnist meginniðurstaða þeirra
sú að þokkalega vel hafi til tekist um þróun lýðræðis á árunum eftir
heimsstyrjöldina síðari. Alhæfingar um þróun lýðræðis eru hins
vegar ekki við hæfi. Engar kenningar um lýðræði geta komið í stað
yfirgripsmikilla rannsókna á lýðræðisþróun þar sem í senn fara fram