Skírnir - 01.09.2013, Page 54

284 SVANUR KRISTJÁNSSON skírnir
1. í stjórnarskrá lýðveldisins var ekki að finna nein ákvæði um
að auðlindir í náttúru Islands sem ekki eru háðar einkaeign-
arrétti væru sameiginleg og ævarandi eign þjóðarinnar.
Stjórnvöldum væri ekki heimilt að veita leyfi til afnota eða
hagnýtingar sameiginlegra auðlinda nema gegn gjaldi og til
tiltekins tíma í senn.
2. Ójafn atkvæðisréttur eftir búsetu skapaði hagstæð skilyrði
fyrir áhrif útgerðarinnar í allri ákvarðanatöku um stjórnun
fiskveiða. Landbyggðarþingmenn studdu ókeypis úthlutun
veiðiheimilda fremur en þingmenn þéttbýlisins. I kosning-
unum 1987 var 38% allra atkvæða á landinu greiddur í kjör-
dæmunum sex utan Reykjavíkur en 54% þingmanna komu
þaðan. Hjá Framsóknarflokknum var 44% fylgis flokksins
á landsvísu í Reykjavík og Reykjanesi en einungis þrír af
þrettán (23%) þingmönnum flokksins voru kjörnir þar.
3. Virkur fullveldisréttur fólksins var ekki lengur til staðar.
Hvergi heyrðust raddir um að lögin um fiskveiðistjórnun
yrðu falin þjóðinni til ákvörðunar. Samt var það hægt með
tvennum hætti: Forseti íslands gat beitt 26. gr. stjórnar-
skrárinnar og neitað að undirrita lögin eða þá að Alþingi
samþykkti lögin með þeim fyrirvara að þau tækju ekki
gildi nema fyrir lægi meirihlutastuðningur í þjóðaratkvæða-
greiðslu.
Brestir íslensks lýðræðis eru grafalvarlegir og mikilla úrbóta er þörf.
Vart verður séð að hugmyndir Rousseaus um ótakmarkað beint
lýðræði geti orðið að leiðarljósi við endurreisn hins íslenska lýð-
veldis. Af Rousseau má hins vegar læra að lögmæti lýðveldis hvílir
ekki síst á því að reglan um virkan fullveldisrétt fólksins sé höfð í
heiðri. Sömuleiðis virðist kenningin um hina ábyrgu flokka bygg-
jast á óskhyggju, draumsýn um hvernig stjórnmálaflokkar eiga að
starfa fremur en að kalla eftir því að vald þeirra sé takmarkað með
einhverjum hætti. Samkvæmt lögum ættu stjórnmálaflokkar t.d.
ekki að geta ráðstafað sameiginlegum auðlindum til sérvalinna ein-
staklinga og fyrirtækja. Vandséð er engu að síður hvernig unnt er að
byggja upp lýðræðisskipulag án öflugra stjórnmálaflokka sem hafa