Skírnir - 01.09.2013, Side 55

SKÍRNIR LÝÐRÆÐISBRESTIR ... LÝÐVELDISINS 285
vilja og getu til að móta stefnu, leggja hana fyrir kjósendur og fá
umboð til að vinna að framgangi stefnumála eftir kosningar.
Kerfislægir brestir íslensks lýðræðis kalla á kerfisbreytingu á
stjórnskipulaginu. Stjórnlagaráð sem skipað var árið 2011 lagði fram
hugmyndir um nýjan samfélagssáttmála og nýja stjórnarskrá 29. júlí
2011. Þar var m.a. leitast við að berja í þá lýðræðisbresti sem meðal
annars komu okkur í ógöngur með samþykkt laga um fiskveiði-
stjórnun árið 1990:
1. Skýrt er kveðið á um þjóðareign á sameiginlegum auðlindum
Islendinga og fullt gjald fyrir afnotarétt af þeim. (34. gr.)
2. Jafnt vægi atkvæða alls staðar á landinu er lögfest. (39. gr.)
3. Virkur fullveldisréttur þjóðarinnar er tryggður. Forseti Is-
lands heldur sínum málskotsrétti. Auk þess fær tiltekinn hluti
þjóðarinnar rétt til að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu um öll
mál nema fjárhagsmál og samninga við erlend ríki. (60. gr.,
65.-67. gr.) (Frumvarp til stjórnskipunarlaga — ásamt skýr-
ingum 2011).36
Að mínu mati hófst hið siðferðilega hrun íslenska lýðveldisins með
uppgjöf fulltrúalýðræðis og nokkurs konar endurreisn lénsveldisins
í kjölfar lagasetningarinnar um stjórnun fiskveiða árið 1990. Eftir
það reyndist ekkert ríkisvald hafa vilja eða getu til að standa vörð um
almannahag og setja sérhagsmunaöflum eðlileg mörk. Fyrst kom
lénsveldið. Síðan varð Fírunið haustið 2008. En sú þjóð sem hefur
komið sér í slík vandræði verður að hafa burði til að finna lausnir.
Ekki með því að benda á sökudólga heldur með heiðarlegri sjálfs-
skoðun og vilja til að gera betur. Við þurfum endalok lénsveldis og
uppbyggingu lýðræðis í landinu. Nýr sáttmáli og ný stjórnarskrá
er vissulega engin trygging fyrir jákvæðri þróun, en lagabreytingar
geta samt ráðið miklu. Nýr samfélagssáttmáli og ný stjórnarskrá
gætu vísað veginn til endurreisnar íslenska lýðveldinu. Vegferðin er
síðan á ábyrgð okkar allra.
36 í þjóðaratkvæðagreiðslu 20. október 2012 kom fram yfirgnæfandi stuðningur
kjósenda við stjórnarskrárfrumvarpið í heild og sérstaklega við auðlindaákvæðin,
jafnan kosningarétt og rétt fólks til að setja mál í þjóðaratkvæðagreiðslu.