Skírnir - 01.09.2013, Side 86

316
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
SKÍRNIR
framt bera stjórnvöld sjálf ábyrgð í þessu efni. Þau verða að taka
þátt í að skapa aðstæður og forsendur fyrir því starfi sem mál-
stefnan kallar á, hvort sem það starf fer fram í menntastofnunum
eða á vegum annarra aðila sem beita sér fyrir verndun og endur-
nýjun tungumálsins í einstökum umdæmum þess eða á almanna-
vettvangi. Það er sennilega hægt að komast að þeirri niðurstöðu
með útreikningi að „rekstur" íslenskunnar sem þjóðtungu og
opinbers máls sé giska kostnaðarsamur. En sé þessu margháttaða
starfi ekki sinnt er hætt við að molni hratt úr því stoðvirki sem kall-
ast íslensk menning og það kann að vera dýru verði keypt þótt þá
sé vísað til gilda sem erfitt er að fanga í útreikningi og tölulegum
niðurstöðum.
Menning og málstefna
Umrædd lög eru öðrum þræði eðlileg staðfesting á fyrri stuðningi
stjórnvalda við þjóðtunguna, en ljóst má vera að bæði lögin og
samþykkt málstefnunnar eru jafnframt viðbrögð við ákveðnum
sögulegum aðstæðum. A öndverðri 21. öld virðist íslensk tunga
standa frammi fyrir áður óþekktum þrýstingi. Þó má rekja aftur í
aldir hugmyndir um að íslensku sé ógnað af öðru tungumáli og
aðstæðum nú má líkja við stöðu mála snemma 19. öld þegar sumir
töldu að mál nýlendunnar stæði höllum fæti gagnvart dönsku,
tungumáli herraþjóðarinnar. Nú eru réttar tvær aldir síðan danski
málfræðingurinn Rasmus Rask lét í bréfi falla hin kunnu orð um að
hann teldi líklegt að íslenskan myndi „útaf deyja“ og ósennilegt að
nokkur skildi hana í Reykjavík að hundrað árum liðnum.3 Rask
kallaði eftir vernd og eflingu tungunnar og beitti sér m.a. í því skyni
fyrir stofnun Hins íslenska bókmenntafélags 1816. Tvö hundruð
árum síðar eru aðstæður vissulega gerólíkar, en þó er ljóst að vandi
steðjar enn að íslenskunni í líki annars máls, því að ensk tunga er
býsna samofin hnattrænum umsvifum í fjármálum og eignarhaldi,
fjölmiðlun og afþreyingu, tækni og vísindum.
3 Bréf til Bjarna Þorsteinssonar amtmanns, 30. ágúst 1813, Brevefra og til Rasmus
Rask, sjá Baldur Jónsson 1976: 4.