Morgunblaðið - 20.09.2018, Blaðsíða 72

72 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. SEPTEMBER 2018
Lífrænar
mjólkurvörur
• Engin aukaefni
• Meira af Omega-3
fitusýrum
• Meira er af CLA
fitusýrum sem byggja
upp vöðva og bein
• Ekkert undanrennuduft
• Án manngerðra
transfitusýra
www.biobu.is
Mangó jógúrt
Fimm góðar ástæður til að velja lífræna jógúrt
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Þetta verður líklega minn svana-
söngur sem þýðandi,“ segir Þórdís
Bachmann um þýðingu sína á Tale of
Two Cities eftir Charles Dickens sem
Ugla útgáfa gefur út undir heitinu
Saga tveggja borga. „Á næsta ári
verða liðin 34 ár síðan ég byrjaði í
faginu,“ segir Þórdís og miðar þar við
fyrstu bókina sem hún þýddi og út
kom 1985, en á síðustu áratugum hef-
ur hún þýtt um 1.200 kvikmyndir og
á fimmta tug bóka eftir höfunda á
borð við Alan Bennett, George Or-
well, Ray Bradbury og Agöthu
Christie. „Ég held að það hljóti að
vera þokkalegt ævistarf.“
Þórdís hafði ekki þýðingar í huga
þegar hún fetaði sín fyrstu skref á
vinnumarkaði, en aðeins 17 ára göm-
ul var hún ráðin sem klippari hjá
Sjónvarpinu. „Þrándur Thoroddsen,
sem síðar þýddi Andrésar Andar-
blöðin af stakri prýði, var yfirmaður
kvikmyndadeildar RÚV þegar ég 17
ára sótti um vinnu sem klippari. Ég
hafði ekkert fram að færa, enda ekki
með stúdentspróf, en var hins vegar
nýbúin að vera í Danmörku í eitt ár,
fyrst í lýðháskóla á Fjóni og síðan í
Kaupmannahöfn þar sem ég vann í
Magasin du Nord og sótti bíósýn-
ingar í Grand. Í vinnuviðtalinu
minntist ég á myndir eftir Buñuel,
Schlesinger og Polanski sem ég hafði
séð í Grand, en svo skemmtilega vildi
til að Þrándur hafði lært í sama skóla
og Polanski og kvikmyndatökumaður
Schlesinger,“ segir Þórdís og þakkar
Þrándi ráðninguna. „Þetta var byrj-
unin á klipparaferli mínum,“ segir
Þórdís, sem vann fyrst hjá RÚV og
síðan hjá Danmarks Radio í Kaup-
mannahöfn, Cinecittà í Róm og ABC
Network í New York. Meðan Þórdís
bjó í Bandaríkjunum nam hún fjöl-
miðlafræði. „Smám saman varð ég
spenntari fyrir skrifum en filmum,“
segir Þórdís, sem um tíma vann sem
blaðamaður áður en hún sneri sér að
þýðingum.
Lengi verið sáð fyrir byltingu
Hvernig og hvenær kviknaði bók-
menntaáhugi þinn?
„Ég fæddist inn í leikhúsfjölskyldu
í Skuggahverfinu og var frá sex ára
aldri mikið til ein heima á kvöldin,“
segir Þórdís, sem er dóttir Helgu
Bachmann leikkonu og barnabarn
Hallgríms Bachmann, ljósameistara
Leikfélags Reykjavíkur og Þjóðleik-
hússins. „Ég var sex ára þegar ég var
búin að lesa allar bækurnar sem
fylltu fjórar hillur á bókasafninu á
Laufásvegi,“ rifjar Þórdís upp og
bendir á að meðal bóka þar hafi verið
Oliver Twist, David Copperfield og
Ævintýri Pickwicks – allar eftir
Charles Dickens, auk Tarzans og
bóka Jules Vernes. „Þegar barna-
bókunum sleppti sneri ég mér að full-
orðinsbókunum sem til voru á heim-
ilinu, en þar á meðal voru leikrit
Shakespeare. Ég var því aðeins lítil
stelpa þegar ég las Rómeó og Júlíu,
sem var fyrsta leikritið í bókinni.
Enginn var búinn að setja mig inn í
jambískan pentameter og textinn var
svo þungur að ég þurfti að lesa þetta
með fingrinum, sem mér þótti mikil
niðurlæging enda orðin sex ára og
hafði verið fluglæs í rúmt ár. Ég hef
aldrei lesið neitt annað með fingr-
inum hvorki fyrr né síðar,“ rifjar Þór-
dís kímin upp og tekur fram að þetta
eigi leikhúsið og bókmenntirnar sam-
eiginlegt – að byggja á hinu skrifaða
orði.
„Leikarar koma og fara, en orðið
er eilíft,“ segir Þórdís, sem var ekki
há í loftinu þegar hún fór að leggja
leið sína niður í Þjóðleikhús með mat-
arbita handa afa sínum. „Þegar ég
var búin að færa honum bitann gat ég
verið í ljósastúkunni og horft á æfing-
ar og sýningar. Leikhúsið varð mitt
annað heimili og þar þekkti ég hvern
krók og kima. Stundum lá ég á
brúnni yfir sviðinu með lakkrís-
karamellur í sellófani sem ég lét svífa
niður á sýningum,“ segir Þórdís
sposk og tekur fram að fljúgandi sæl-
gætisbréfin hafi ekki vakið mikla
lukku. „Þetta var auðvitað svakaleg
ögrun hjá þessu krakkarassgati sem
ég var.“
Kom aldrei til greina að þú fetaðir í
fótspor móður þinnar?
„Ég fór á svið, en gerði eins og
Greta Garbo – hætti á toppnum,“
segir Þórdís og rifjar upp að hún hafi
leikið barn í verki eftir Jökul Jakobs-
son. „Ég efast stórlega um að ég
hefði getað enst í starfi sem krefst
þess að fólk sé stöðugt á útopnu,“
segir Þórdís og tekur fram að munks-
tilvera þýðandans henti henni betur.
„Einveran hentar mér ekki illa og
reyndar er varla hægt að láta sér
leiðast í leitinni að ipsissima verba,“
segir Þórdís. Hún tekur fram að sér
þyki gaman hversu sýnilegir þýð-
endur eru orðnir og nefnir viðtal við
Áslaugu Agnarsdóttur í Kiljunni og
að RÚV sé einnig duglegt að hampa
þýðendum. „Við erum þýðingarmikill
hópur. Það er mikið af góðum þýð-
endum á Íslandi og hefur alla tíð ver-
ið.“
Hvers vegna varð Saga tveggja
borga fyrir valinu hjá þér?
„Saga tveggja borga talar með
sterkum hætti inn í daginn í dag. Ein
lykilsena í bókinni er þegar Dickens
fjallar um frönsku byltinguna eins og
hún hafi verið fyrsta byltingin í ver-
aldarsögunni sem ekki var sáð fyrir.
Eða eins og Dickens orðar það: „Það
var eins og ekkert hefði nokkurn tím-
ann verið gert, eða ekki verið gert,
sem hefði leitt til hennar. Það var
eins og þeir sem höfðu fylgst með ör-
væntingarfullum milljónum Frakka
og öllum þeim misnotuðu og ónotuðu
auðlindum sem hefðu getað skapað
þeim velmegun hefðu aldrei séð
hana fyrir, mörgum árum áður, og
aldrei talað berum orðum um það
sem þeir sáu.“
Það var búið að vera að sá fyrir
frönsku byltingunni í áratugi með
því að útpíska fólk, arðræna það,
eyðileggja og brjóta niður með
hroka og steigurlæti eins og aðlinum
einum er eiginlegt. Dickens er að
skrifa um mikla ólgutíma og Ógn-
arstjórnina, en slíkar stjórnir
spretta alltaf upp öðru hverju og við
sjáum slíkar stjórnir í samtímanum.
Þetta þekkja margir í dag, ekki bara
hér á Íslandi heldur víðs vegar um
heiminn. Þetta er ástand sem er
stöðugt að versna,“ segir Þórdís og
tekur fram að sér þyki skipta miklu
máli að bækur sem hún þýði tali með
sterkum hætti til samtímans auk
þess sem hún verði sjálf að kveikja á
bókinni.
„Ég hef tíma og orku í að þýða um
þrjú verk á ári, en ég verð að vera
spennt fyrir bókinni, því í svona
nánu sambandi gengur ekki að að-
eins annar tveggja sé áhugasamur.
Þetta verður að vera gagnkvæmt.“
Allt gott drama þarf skúrk
Hvernig hefur glíman við Dickens
verið?
„Þetta er eins og að borða fíl, mað-
ur tekur bara einn bita í einu,“ segir
Þórdís og tekur fram að tíminn sem
það hafi tekið hana að þýða Sögu
tveggja borga yfir á íslensku sé á við
eina meðgöngu. „Dickens er algjör
fagmaður og lipur penni. Stíll hans
einkennist af háði. Á sama tíma
skrifar hann fallegt mál sem er al-
gjört hunang fyrir lesendur eða ætti
ég að segja jarðarber með rjóma.
Hann skefur ekki utan af neinu,
frekar en aðrir stórir höfundar. Dic-
kens er sérfræðingur í mannlýs-
ingum og hefur áhuga á og þykir
vænt um fólk. Þó það standi fremst í
bókinni að þetta sé saga um frönsku
byltinguna þá er þetta ekki saga um
frönsku byltinguna, heldur saga um
fólk sem lendir í frönsku bylting-
unni. Þetta er ekki sagnfræði og
langt frá því að vera þurrt. Eitt af
höfundareinkennum Dickens er að
skapa eina ógeðfellda týpu í hverri
bók sem lesendur elska að hata,
hvort heldur það er Madame Def-
arge í Sögu tveggja borga eða Fagin
í Oliver Twist. Hann passar alltaf
upp á að vera með skúrk, enda þarf
allt gott drama að hafa skúrk.“
Nú býrð þú og starfar í Kaup-
mannahöfn. Hefur þú alltaf haft
sterk tengsl við Danmörku?
„Já, ég bjó þar og starfaði á átt-
unda áratugnum áður en ég fluttist
til Bandaríkjanna, en síðan flutti ég
heim til Íslands. Þegar einkason-
urinn var níu ára flutti ég aftur til
Danmerkur og hef búið þar síðan
með tveimur hléum,“ segir Þórdís
sem tileinkar nýju þýðinguna Helga,
syni sínum.
„Auðvitað sakna ég Íslands og
fólksins hér. Að mörgu leyti líkar
mér þó ágætlega að búa í Danmörku.
Samgöngur eru góðar og því þarf
maður ekki að eiga bíl, verðlagið er
gott og matur ódýr. Veðrið er betra
og það er gaman að fara í leikhús.
Það hefur ríkt stöðugleiki í þjóð-
félaginu, en ég skynja hins vegar
ákveðna breytingu í afstöðu lands-
manna á allra síðustu misserum. Það
fer æ meira fyrir lýðskrumi og tor-
tryggni gagnvart öllum útlend-
ingum, sem bitnar líka á mér.
Reyndar þykir mér vænna um
íslenskuna, því betur sem ég kynnist
dönskunni. Íslenskan er svo falleg,
tær og sterk. Hún er dýrgripur og í
raun mætti lýsa henni sem áttunda
undri veraldar – nema hvað hún er
ekki áþreifanleg. Það er engin til-
viljun að íslenskan hefur verið nefnd
latína norðursins, enda sagðist
danski málfræðingurinn Rasmus
Kristian Rask hafa lært íslensku til
þess að geta hugsað eins og maður.“
„Algjört hunang fyrir lesendur“
 Saga tveggja borga eftir Charles Dickens kemur út á íslensku í þýðingu Þórdísar Bachmann
 Hefur á ferlinum þýtt bækur eftir Alan Bennett, Ray Bradbury, Agöthu Christie og George Orwell
Morgunblaðið/RAX
Dýrgripur „Íslenskan er
svo falleg, tær og sterk.
Hún er dýrgripur og í
raun mætti lýsa henni sem
áttunda undri veraldar –
nema hvað hún er ekki
áþreifanleg,“ segir Þórdís
Bachmann þýðandi.
Þetta voru bestu tímar, þetta voru
verstu tímar, þetta var öld visku,
þetta var öld heimsku, tiltrúin sat
við háborðið, vantrúin sat við há-
borðið, þetta var tímabil ljóss, þetta
var tímabil myrkurs, þetta var vor
vonarinnar, þetta var vetur vonleys-
isins, allt var framundan, ekkert var
framundan, við vorum öll að fara
beina leið til himna, við vorum öll að
fara rakleitt í hina áttina – í stuttu
máli sagt var aldarfarið svo líkt okk-
ar, að háværustu yfirvöld þess kunn-
gjörðu að einungis mætti lýsa því
með hástigum lýsingarorða.
Kjálkabreiður konungur og ófríð
drottning sátu á veldisstóli í Eng-
landi, kjálkabreiður konungur og
fríð drottning sátu á veldisstóli í
Frakklandi. Í báðum löndunum var
öllum þeim lávörðum sem sáu um
ríkisfjármál það deginum ljósara að
allt væri nú frágengið í eitt skipti
fyrir öll. […] Eftir götum Parísar
rúlla dauðakerrurnar, holhljóma og
harkalega. Sex kerrur bera vín
dagsins til frú Fallaxar. Öll hin gráð-
ugu og óseðjandi skrímsli sem
hægt hefur verið að ímynda sér síð-
an ímyndunaraflið varð til, safnast
nú saman í eina raunveru: Fallöxina.
Þó er ekki að finna eitt einasta
blað, lauf, kvist eða rót í Frakklandi,
með sinn margbreytilega úrvals-
jarðveg, sem mun þroskast við
öruggari skilyrði en þau sem sköp-
uðu þetta hroðalega tæki. Ef mann-
kynið verður barið í klessu með
svipuðum hamri einu sinni enn,
mun það aftur taka á sig sömu
skældu mynd. Ef fræjum hömlu-
lausra gripdeilda og kúgunar verð-
ur sáð aftur, munu þau tvímæla-
laust bera sömu ávexti.
Upphaf Sögu tveggja borga
„ÞETTA VORU BESTU TÍMAR, ÞETTA VORU VERSTU TÍMAR“ Charles Dickens
» Enski rithöfundurinn og sam-
félagsrýnirinn Charles Dickens
fæddist 7. febrúar 1812 og lést
9. júní 1870.
» Á ferli sín-
um skrifaði
hann 15
skáldsögur,
fimm nóvell-
ur, hundruð
smásagna og
ritstýrði tíma-
riti um 20 ára skeið.
» Dickens barðist ötullega fyrir
réttindum barna, réttinum til
menntunar og öðrum sam-
félagsumbótum.
» Meðal bóka hans eru Oliver
Twist og Jólaævintýri.
» Sögulega skáldsagan Saga
tveggja borga kom út 1859.