Morgunblaðið - 20.09.2018, Blaðsíða 74

74 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. SEPTEMBER 2018
S i g n · Fo r n u b ú ð i r 1 2 · H a f n a r f i r ð i · s i g n @ s i g n . i s · S : 5 5 5 0 8 0 0
W W W. S I G N . I S
Systurforlögin Bjartur og Veröld
gefa út á þriðja tug bóka fyrir þessi
jól. Fyrst eru taldar væntanlegar út-
gáfur Bjarts.
Í skáldsögunni Lifandilífslækur
eftir Bergsvein Birgisson segir frá
því er ráðamenn í Kaupmannahöfn
ákveða að senda ungan hálf-
íslenskan háskólamann, Magnús Ár-
elíus, að meta ástand þjóðarinnar
þegar Skaftáreldar geisa.
Ástin, Texas geymir tengdar sög-
ur Guðrúnar Evu Mínervudóttur um
samskipti fólks á öllum aldri.
Þórdís Helgadóttir sendir einnig
frá sér smásagnasafn, hennar heitir
Keisaramörgæsir.
Gríma er einnig fyrsta bók Benný-
ar Sifjar Ísleifsdóttur. Gríma er
söguleg skáldsaga, gerist um miðja
síðustu öld í íslensku sjávarþorpi þar
sem allt snýst um fisk.
Útlagamorð Ármanns Jakobs-
sonar segir af því er ungur maður
finnst látinn í litlum bæ úti á landi og
nýstofnuð morðrannsóknardeild lög-
reglunnar fer á staðinn.
Ólafur Ragnarsson bókaútgefandi
var mikill bókasafnari og við andlát
hans kom í hlut sonarins, Ragnars
Helga Ólafssonar, að ganga frá bók-
unum. Við þá vinnu rifjuðust upp
fyrir Ragnari minningar og hugleið-
ingar, bæði tengdar tilteknum bók-
um og andrúmslofti, sem hann lýsir í
bókinni Bókasafn föður míns.
Ný ljóðabók Eyrúnar Óskar Jóns-
dóttur heitir Í huganum ráðgeri
morð, en Elín fékk Bókmenntaverð-
laun Tómasar Guðmundssonar fyrir
síðustu ljóðabók sína.
Steinunn Sigurðardóttir sendir
einnig frá sér nýja ljóðabók, Að ljóði
munt þú verða.
Á síðasta ári kom út fyrsta bók
Haraldar F. Gíslasonar og sagði frá
hljómsveitinni Botnrössu og hljóm-
sveitakeppni um að fá að fara á tón-
leikaferð með Justin Bieber. Fram-
hald þeirrar bókar er væntanlegt og
kallast Bieber og Botnrassa í Bret-
landi.
Sigursteinn Másson rekur lífs-
hlaup sitt í bókinni Geðveikt með
köflum. Sigursteinn var aðsópsmikill
fréttamaður á sínum tíma en hvarf
svo af þjóðlífsvettvangi, en segir nú
söguna af þeim hremmingum sem
hann gekk í gegnum og andlegum
veikindi sínum.
Krossgötur – álfatrú, álfabyggðir
og bannhelgi á Íslandi kortleggur í
myndum og máli þá staði þar sem
sjá má skýr merki lifandi álfatrúar.
Bryndís Björgvinsdóttir skrifar bók-
ina, en Svala Ragnarsdóttir tók
myndir víða um land.
Í bókinni Henny Hermanns – al-
heimstáningurinn segir Margrét
Blöndal sögu Hennyar Hermanns,
sem var valin Miss Young Inter-
national í Japan árið 1970, aðeins 18
ára að aldri.
Frem undan hjá Veröld eru meðal
annars væntanleg skáldsaga Yrsu
Sigurðardóttur sem ekki hefur hlot-
ið nafn. Í aðalhlutverkum eru Huld-
ar lögreglumaður og Freyja sál-
fræðingur sem glíma við snúið
morðmál.
Í Þorpi Ragnars Jónassonar segir
frá Unu, ungum kennara úr Reykja-
vík, sem ræður sig til starfa á Skál-
um á Langanesi árið 1985. Sam-
félagið er lítið og lokað og tekur Unu
með miklum fyrirvara. Óútskýrð
dauðsföll vekja ugg og Unu finnst
sér ógnað.
Í skáldsögunni Læknishúsinu eft-
ir Bjarna Bjarnason segir frá rithöf-
undinum Steinari sem býr í gamla
Læknishúsinu á Eyrarbakka í æsku
hjá öldruðum frændum sínum. Hann
flytur svo aftur í húsið mörgum ár-
um síðar ásamt eiginkonu sinni sem
er ólétt að tvíburum en hún er ráð-
herra í fyrstu ríkisstjórn Íslands eft-
ir bankahrunið.
Sigurjón Bergþór Daðason sendir
frá sér skáldsöguna Óbundið slitlag.
Í sögunni segir af dýralækni sem er
sendur austur á firði til að skoða að-
stæður hjá fiskeldisfyrirtæki, bif-
vélavirkja í litlu þorpi sem missir
tökin á lífi sínu, leiðsögumanni á
miðjum aldri sem þarf að horfast í
augu við skelfilegan atburð úr æsku
og fornleifafræðingi sem rannsakar
nýfundin mannabein, en allir þessir
þræðir fléttast saman.
Í Kópavogskróniku Kamillu Ein-
arsdóttur skrifar móðir skrautlega
sögu sína til dóttur sinnar. Sögusvið-
ið er Kópavogur, bærinn sem er slys
og átti aldrei að verða til, þar sem
eru engar vídeóspólur í sjoppunni
Video og grill og það er ekki til neins
að láta sig dreyma um að hitta ein-
hvern skjaldsvein á Riddaranum.
Nornasveimur Emils Hjörvars
Petersen segir frá ævintýrum
mæðgnanna Bergrúnar Búadóttur
og Brár dóttur hennar sem glíma við
glæpi og kynjaskepnur. Þetta er
þriðja bókin um ævintýri þeirra, en
Sagafilm vinnur að sjónvarps-
þáttaröð eftir bókum Emils þar sem
þær Bergrún og Brá takast á við erf-
ið og dulmögnuð mál.
Í fyrstu skáldsögu Fríðu Bonnie
Andersen, Að eilífu ástin, segir frá
íslenskri alþýðustúlku sem brýst til
mennta í fatahönnun í París á fjórða
áratug síðustu aldar, en hrekst síðan
aftur til Íslands þar sem líf hennar
fléttast saman við líf ljósmóðurnema
úr betri borgarastétt.
Sigmundur Ernir Rúnarsson seg-
ir sögu Eyjapeyjans Gísla Stein-
grímssonar í bókinni Níu líf. Gísli
hefur lifað af hvert sjóslysið af öðru,
sloppið lifandi úr filippseysku fang-
elsi, þolað að týnast í brennheitri
ástralskri eyðimörk og bjargast fyr-
ir tilviljun úr loftlausum skipstanki.
Jón Björnsson fetaði í fótspor
Ólafs konungs Haraldssonar frá Sví-
þjóð yfir Kjöl til Stiklastaða sem
varð ein fjölfarnasta pílagrímaleið
Norðurlanda. Jón fór leiðina ásamt
félaga sínum á reiðhjóli og lýsir
henni í bókinni Rassfar í steini, en
rekur líka sögu Ólafs.
Drekinn innra með mér heitir
barnabók eftir þær Lailu Þ. Arn-
þórsdóttur og Svöfu Björgu Ein-
arsdóttur. Samnefnd sýning með
tónlist eftir Elínu Gunnlaugsdóttur
verður sett upp í Eldborgarsal
Hörpu í október fyrir börn á leik-
skólaaldri og í fyrstu tveimur bekkj-
um grunnskólans. arnim@mbl.is
Gefa út á þriðja
tug bóka fyrir jól
 Bjartur og Veröld gefa út skáldverk,
ævisögur og ýmsan þjóðlegan fróðleik
Guðrún Eva
Mínervudóttir
Kamilla
Einarsdóttir
Bryndís
Björgvinsdóttir
Steinunn
Sigurðardóttir
Eyrún Ósk
Jónsdóttir
Yrsa
Sigurðardóttir
Það sem gerir lífið bærilegter að geta gleymt. Sásem getur það ekki tor-tímist, ef ekki í bók-
staflegum skilningi, þá innra með
sér,“ segir sögumaðurinn Jónas í
nýrri skáldsögu Gyrðis Elíassonar,
Sorgarmarsi. Hann hefur þar
gleymt sér eins og svo oft áður við
að semja tónlist í
minnisbók sína
og þegar hann
rankar við sér er
komið kvöld en
hann segist þó
ekki skrifa niður
tónlist bara til
að gleyma sér,
„… en það að
kalla þetta að
skapa getur verið villandi. Skapar
maður einhverntíma nokkuð frá
grunni? Er ekki allt fengið að láni
í þessu lífi?“ veltir Jónas fyrir sér
en hann er einmitt daginn út og
inn að rissa niður hugmyndir að
ýmsum tónverkum sem kvikna við
að heyra allrahanda hljóð í um-
hverfinu. Hann fær þau að láni á
sinn hátt, með vísun í tónverk hina
ýmsu tónskálda, en sjálfur treystir
hann sér ekki til að leyfa neinum
að heyra sín verk og kallar sig í
hógværð tónsmið, ekki tónskáld
eins og þau sem hann les hrifinn
um í þykkum ævisögum.
Með Sorgarmarsi lýkur Gyrðir á
meistaralegan hátt þríleik stuttra
skáldsagna um listamenn sem
berjast í einsemd við að sinna köll-
un sinni og færa eða hafa fært við
það miklar persónulegar fórnir. Í
Sandárbókinni, sem kom út 2007,
er fjallað um málara sem heldur til
í hjólhýsabyggð og virðist hafa
misst áhugann eða neistann til að
skapa, og í Suðurglugganum frá
2012 segir af rithöfundi sem vinn-
ur í sumarhúsi vinar síns að skáld-
sögu.
Í byrjun Sorgarmars er Jónas
kominn í gamlan sumarbústað í
jaðri þorps austur á landi til að
semja tónlist. Anna kona hans er
eftir í bænum og hann getur sinnt
í fjarvinnslu vinnu sem textasmið-
ur á auglýsingastofu. Allt frá því
hann vaknar á morgnana og þar til
hann leggst til svefns koma alls
kyns laglínur að honum, lög sem
honum finnst koma utan frá og
hann sé varla höfundur þeirra – en
hann vinnur þó ekki úr fuglasöng,
„þeirra höfundaréttur er varinn,
og þó Messiaen hafi brotið ítrekað
gegn honum ætla ég ekki að gera
það“, lofar hann okkur – en það á
þó eftir að breytast. Því sambandið
við Önnu trosnar – óorðaður dauði
barns myndar vegg milli hjónanna,
Jónas skilar sífellt verr kostuleg-
um vinnuverkefnum sem hann
tengir illa við, hann tengist fáum í
þorpinu fyrir austan en sköpunin,
tónsmíðin, tekur yfir allt hans líf.
Líf sem er merkt köllun lista-
mannsins en jafnframt djúpri ein-
semd. Og svo haustar í þorpinu og
þótt Jónas hyggi á ferð og að tak-
ast á við breytingarnar í lífinu, þá
er hann farinn að efast um sjálfan
sig. „Langvarandi einsemd á það
til að gera tilveruna draumkennda,
fjarlæga, allt að því óraunverulega,
breyta henni í einhverskonar þrí-
víddarbíó þar sem gleymst hefur
að afhenda viðeigandi gleraugu við
innganginn,“ segir hann. Og les-
andinn veit að þótt sögumaður
haldi mögulega annað þá hefur
hann engan stað að snúa til.
Hér mætir lesandinn ýmsum
kunnuglegum minnum úr hinum
einstaka og furðu heildstæða
sagna- og ljóðaheimi Gyrðis. Text-
inn er bæði djúpur og tær; þetta
er prósaskáldskapur eins og hann
verður fegurstur á íslensku. Tekist
er á við sköpunarþörfina sem knýr
listamenn áfram, gildi listar og
listsköpunar, samband manna og
sambandsleysi, – stöðu mannsins í
heiminum. Hið ósagða, sem Gyrðir
vinnur oft svo listavel með, verður
sífellt háværara þegar líður á sög-
una, og treginn dýpri, en Jónas
mætir því með að fylla upp í eyð-
urnar í lífinu með sífellt nýjum
tónsmíðum. En þótt lýst sé trega-
fullri einsemdartilveru þá er texti
Sorgarmarsins alls ekki bara dap-
urlegur, þvert á móti, því í þétt-
riðnu og víðfeðmu neti allrahanda
vísana og tenginga, við ýmiskonar
og oft óvænt listaverk, hugrenn-
ingar, alþýðuspeki og dægurmen-
ingu, er margt svo fyndið, galgopa-
legt og furðulegt að lesandanum er
verulega skemmt.
Tök Gyrðis á söguefninu og
þéttriðnum textanum eru aðdáun-
arverð og sagan svo vönduð og
heillandi að eftir fyrsta lestur var
ekki annað hægt en að byrja strax
aftur. Og enn fleiri uppgötvanir
komu þá í ljós. Í sögunni gengur
Jónasi ekki vel að semja sinn
Sorgarmars, hann verður „einsog
afbakaður brúðarmars“, en saga
Gyrðis af tónsmiðnum er hins veg-
ar heillandi, djúp og margradda –
eins og verk allra bestu tónskáld-
anna sem Jónas dáir svo mjög.
Einsemd breytir tilverunni í
einhverskonar þrívíddarbíó
Höfundurinn „Textinn er bæði djúp-
ur og tær; þetta er prósaskáldskapur
eins og hann verður fegurstur á ís-
lensku,“ segir rýnir um sögu Gyrðis.
Skáldsaga
Sorgarmarsinn bbbbb
Eftir Gyrði Elíasson.
Dimma 2018. Innbundin, 164 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR