Morgunblaðið - 20.09.2018, Blaðsíða 47

47
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. SEPTEMBER 2018
Á baki Stúlka á lystiferð um miðborg Reykjavíkur og skoðar mannlífið.
Eggert
Það gerðist fyrir
mörgum áratugum að
unglingalið tveggja
knattspyrnufélaga
öttu kappi á fótbolta-
vellinum. Leikurinn
réð úrslitum um sigur
í mótinu sem um
ræddi. Úrslitin urðu
5-0 og skoraði sami
leikmaður annars
liðsins öll mörkin.
Markmaður andstæð-
inganna mátti þola þá niðurlæg-
ingu sem honum fannst áreið-
anlega felast í þessu.
Áratugum síðar hittust þessir
tveir fyrrverandi fótboltastrákar
og tóku tal saman. Sá sem hafði
skorað mörkin vék talinu að þessu
atviki. Þá vék svo við að hinn
mundi ekkert eftir því.
Hvað var hér að gerast? Ætli
markmaðurinn fyrrverandi hafi
verið að segja ósatt? Engin ástæða
er til að telja það.
Hann var einfaldlega
búinn að fjarlægja úr
huga sínum end-
urminninguna um
þennan atburð, sem
hann hafði auðvitað
viljað gleyma.
Um daginn flutti ég
fyrir dómi mál, þar
sem fjallað var um
játningar sem sak-
borningar höfðu gefið
við rannsókn alvar-
legs sakamáls fyrir
mörgum áratugum. Í
málinu lá fyrir að þessar játningar
höfðu fengist með því að beita sak-
borningana svæsnu harðræði.
Fljótlega eftir að þessi meðferð á
fólkinu hófst á sínum tíma var svo
komið fyrir því að vita hreinlega
ekki lengur hvort þau hefðu átt
þátt í þeim glæpum sem þau voru
sökuð um. Snúið hafði verið upp á
minni þeirra með þessum afleið-
ingum.
Ég sá einu sinni þátt í sjónvarpi,
þar sem sýnd var tilraun til að
prófa skammtímaminni fólks. Sett-
ur var upp skyndilegur óvæntur
atburður, þar sem allmargt fólk
var komið saman. Vitnin voru
strax aðskilin og síðan yfirheyrð
um atvikið. Þetta voru einhverjir
tugir „vitna“ sem voru yfirheyrðir.
Engar tvær lýsingar voru eins.
Enginn var samt að skrökva
neinu. Upplifunin hafði bara verið
misjöfn hjá vitnunum.
Almennt má gera ráð fyrir að
vitni muni atburð betur eftir því
sem skemmri tími er liðinn frá
honum. Þetta er vegna þess að í
huga vitnisins heldur atburðurinn
áfram að þróast og taka á sig nýj-
ar myndir sem stundum verða
verulega frábrugðnar því sem
gerðist. Orsakir kunna meðal ann-
ars að felast í einhvers konar vild-
arafstöðu vitnisins, sem án nokk-
urs ásetnings af þess hálfu hefur
breytt atburðinum.
Af öllu þessu er ljóst að ekki er
ráðlegt að treysta frásögnum fólks
af liðnum atburðum. Þetta kann að
eiga við um nýliðna atburði en
auðvitað miklu fremur um atburði
sem eiga að hafa gerst fyrir jafn-
vel áratugum.
Nú um stundir er víða um lönd
farið fram með ásakanir um dóna-
skap og misgjörðir fólks sem eiga
að hafa verið hafðar í frammi fyrir
löngu. Sumir ganga jafnvel svo
langt að staðhæfa að ásökun um
ámælisverða háttsemi sé sönn af
þeirri ástæðu einni að hún er höfð
í frammi.
Svona ásakanir eru einatt látnar
duga til að víkja fólkinu úr störf-
um sem það gegnir eða til að telja
það ekki verðskulda trúnaðarstörf
sem til stendur að fela því. Er þá
ekki talið skipta máli þó að við-
komandi einstaklingur eigi að baki
langan og farsælan feril í störfum
sínum.
Hér ættu menn að staldra við.
Það gengur ekki í heimi mannanna
að meðhöndla meintar en ósann-
aðar ávirðingar svona. Ásökun
getur verið röng jafnvel þó að sak-
aráberi sé alls ekki að skrökva
henni vísvitandi. „Úrvinnsla“ hans
úr atviki, gömlu eða nýju, getur
einfaldlega verið með þeim hætti
að atburðurinn hafi umbreyst yfir
í eitthvað sem aldrei gerðist.
Kannski ættum við að reyna að
sýna hvert öðru þá háttvísi að hafa
ekki uppi ásakanir á hendur öðru
fólki sem aldrei verður unnt að
færa sönnur á að séu réttar. Þann-
ig yrði best tryggt að ósannar sak-
ir valdi ekki fólki skaða.
Hvað finnst þér, lesandi góður?
Um upplifun og minni
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson »Kannski ættum viðað reyna að sýna
hvert öðru þá háttvísi að
hafa ekki uppi ásakanir
á hendur öðru fólki sem
aldrei verður unnt að
færa sönnur á að séu
réttar.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er lögmaður.
Allir eru sammála
um að bæta almenn-
ingssamgöngur í
Reykjavík. Ekki er
vanþörf á. Þjónustan
er víða brotakennd og
ekki hefur tekist að
auka hlutdeild strætó
í ferðum fólks. Ár eft-
ir ár er talan óbreytt:
4%, þrátt fyrir að
samningur sé um að
hún ætti að fara í 8%. Áætlanir
um 11% auknar tekjur á fyrri
hluta þessa árs hafa engan veginn
gengið eftir. Það er því eðlilegt að
menn staldri við og hiki þegar
lögð er fram tillaga um að ráðast í
verkefni af stærðar-
gráðunni 70 milljarðar
króna. Tillaga um að
fjölga millistjórn-
endum í ráðhúsinu.
Tillaga sem kostar
hundruð milljóna þótt
ekkert verði fram-
kvæmt. Lengi hefur
verið talað um að
borgarlína sé sam-
starf sveitarfélaganna.
Engu að síður hefur
borgin ein ákveðið að
ráðast í þessi útgjöld.
Ekki eykur traustið hvernig fjár-
festingaverkefni borgarinnar hafa
gengið. Nýlegt dæmi er af bragga
sem gerður var upp með náðhúsi
og skála fyrir 415 milljónir. Átti
standsetningin að kosta 148 millj-
ónir. Múrar við Miklubraut eru
annað dæmi um dýra framúr-
keyrslu þar sem heildarkostnaður
slagar í hálfan milljarð. Þegar litið
er til þess hvernig „borgarlínu-
verkefni“ hafa gengið til dæmis í
Edinborg og Stavanger er tvennt
sem kemur í ljós. Annars vegar er
hver kílómetri mun dýrari en gert
er ráð fyrir að borgarlínan í
Reykjavík eigi að kosta. Virðist
því gert ráð fyrir að Ísland sé
ódýrara. Ekki er víst að allir skrifi
upp á það. Hitt sem verkefnin eiga
sammerkt er að þau fóru all-
hressilega yfir áætlun. Óvissan í
stórum innviðaverkefnum er alltaf
mikil. Vaðlaheiðargöng eru dæmi
um slíkt. Óvissan í stórum innviða-
verkefnum í grónum hverfum er
enn meiri. Stavanger- og Edin-
borgarverkefnin sanna það.
Aukaskattur á nýtt húsnæði
Loks var boðað í tillögunni að
samhliða uppbyggingu borgarlínu
yrði byggt hagkvæmt húsnæði.
Það eru sannkölluð öfugmæli,
enda hefur borgarstjórnarmeiri-
hlutinn í Reykjavík boðað sér-
stakan skatt einmitt á þessi svæði,
svokallað innviðagjald. Skatt sem
leggst á íbúðir sem eru orðnar
dýrar fyrir. Í þá óvissuferð sem
felst í tillögunni er ekki hægt að
fara því hún er ófjármögnuð. Hún
er ávísun á skuldsetningu borgar-
sjóðs sem má síst við slíkum byrð-
um. Af þessum sökum getum við
engan veginn stutt tillöguna um
borgarlínu. Svo er það hitt. Stórar
hugmyndir sem eiga að leysa öll
mál geta orðið til þess að aðrar
úrbætur sitji á hakanum. Ekkert
verði gert. Stórar hugmyndir sem
ekkert verður úr geta verið hættu-
legar. Á meðan beðið er eftir God-
ot gerist ekkert.
Eftir Eyþór
Arnalds
Eyþór Arnalds
» Það er eðlilegt að
menn staldri við og
hiki þegar lögð er fram
tillaga um að ráðast í
verkefni af stærðar-
gráðunni 70 milljarðar
króna.
Höfundur er oddviti Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík.
Óvissuferð í boði borgarinnar
„Þegar ég vaknaði
í morgun gat ég ekki
stigið í fæturna, ég
sá ekki og mér leið
eins og þúsund nálum
væri stungið í ilj-
arnar.“
Þetta eru, ásamt
mörgu öðru, einkenni
sem geta hrjáð fólk
með MS. Einkenni
sem ýmist koma einn
daginn tiltölulega snöggt, eða
hægt og rólega, og hverfa síðar og
einstaklingurinn upplifir sig jafn-
vel heilbrigðan á ný. Hjá öðrum
hverfa einkennin ekki.
Sú upplifun að hafa ekki fulla
stjórn á líkamanum og vera óviss
með hvort hann láti að stjórn, í
dag eða eftir tíu ár, getur valdið
þó nokkrum kvíða, bæði hjá hinum
MS-greinda sem og aðstandendum
hans. Lífið er alla jafna óútreikn-
anlegt en með MS í farteskinu
tekur óvissan á sig nýja mynd.
Mikilvægt er því að mæta fólki,
bæði með ráðgjöf, fræðslu og
stuðningi.
Á Íslandi eru um 700 manns
greindir með MS-sjúkdóminn. Að
meðaltali greinist ein manneskja á
tveggja vikna fresti og er hann
talinn einn algengasti taugasjúk-
dómur unga fólksins. Flestir
greinast á aldrinum 20-40 ára en
vegna bættra greiningaraðferða
og aukinnar þekk-
ingar er í auknum
mæli verið að greina
fólk fyrr á lífstíðinni,
allt niður í 11 ára hér
á landi.
Fyrir 50 árum,
þegar þekking á sjúk-
dómnum var tak-
markaðri og jafnvel í
mörgum tilvikum tal-
ið að einkenni MS or-
sökuðust af andlegum
kvillum, tók hópur
heilbrigðisstarfs-
manna sig saman og stofnaði
hagsmunafélag fyrir fólk með MS,
MS-félag Íslands. Tilgangur fé-
lagsins var skýr: að veita aðstoð
þeim sjúklingum sem haldnir
væru MS-sjúkdómnum. Aðalmark-
miðið var síðar að vinna að bygg-
ingu dvalar- og vinnuheimilis þar
sem MS-sjúklingar gætu fengið
þjónustu. Þess ber að geta að í
dag er í húsnæði MS-félagsins
rekin sérhæfð dagvist fyrir fólk
með MS og aðra taugasjúkdóma,
MS-setrið.
Þegar félagið var stofnað voru
engin lyf og fá meðferðarúrræði í
boði fyrir fólk með sjúkdóminn.
Skilningur á sjúkdómnum var tak-
markaður. Þegar horft er til baka
er ljóst að læknavísindum hefur
fleygt fram sem hefur leitt til auk-
inna lífsgæða fólks með MS.
Greiningarferlið er mun betra og
hefur þróun meðferða við sjúk-
dómnum verið ör, ekki síst síðasta
áratuginn. Með þessu er þó aðeins
unninn hálfur sigur. Á meðan enn
hefur ekki verið fundin lækning
við sjúkdómnum og lyfjameðferð
stöðvar ekki framgang hans að
fullu þurfa einstaklingar með MS
að takast á við afleiðingar sjúk-
dómsins. Með breyttum tímum
fylgja þó jafnan kröfur um breytt-
ar áherslur og þjónustu en eftir
standa þó grunnkröfurnar um gott
aðgengi að sérhæfðu heilbrigðis-
starfsfólki um land allt, aukið að-
gengi að ráðgjöf, virku stuðnings-
neti og öflugri fræðslustarfsemi.
Í dag, 20. september 2018, eru
50 ár frá stofnun MS-félag Íslands
og hefur félagið í um hálfa öld ein-
beitt sér að því að veita MS-fólki
og aðstandendum þess stuðning
og standa fyrir öflugri fræðslu um
sjúkdóminn. Ég vil óska félags-
mönnum MS-félags Íslands, vel-
unnurum félagsins og öllum þeim
sem láta sig MS-sjúkdóminn varða
til hamingju með daginn.
Eftir Björgu Ástu
Þórðardóttur » Félagið hefur í um
hálfa öld einbeitt sér
að því að veita MS-fólki
og aðstandendum þess
stuðning og standa fyrir
öflugri fræðslu um sjúk-
dóminn.
Björg Ásta Þórðardóttir
Höfundur er formaður MS-félags
Íslands.
50 ára afmæli
MS-félags Íslands