Morgunblaðið - 06.10.2018, Síða 22

VIÐTAL
Stefán E. Stefánsson
ses@mbl.is
Um kvöldmatarleytið 5. október 2008 tók
einkaþota á loft í Lundúnum og setti stefnuna
á Reykjavík. Um borð voru þrír sérfræðingar
fjárfestingarbankans J.P. Morgan. Verkefnið
sem þeir höfðu fengið í hendurnar var í raun
einfalt: að sannfæra ríkisstjórn Íslands um að
lengra yrði ekki gengið í þeirri viðleitni að
bjarga viðskiptabönkunum þremur sem stóðu
á fjárhagslegum brauðfótum. Sendiförin var á
fárra vitorði og allt til dagsins í dag hefur að-
dragandi hennar ekki komið fram opinberlega.
„Það var komið undir hádegi þennan sunnu-
dag og ég var með konu minni og börnum. Þá
hringdi síminn og fulltrúi Seðlabanka Íslands
var hinum megin á línunni. Hann óskaði eftir
því að ég hraðaði mér til Íslands því nauðsyn-
legt væri að gera ríkisstjórninni grein fyrir því
hversu alvarleg staðan væri. Ég leit á dag-
skrána mína og sagði að honum væri óhætt að
gera ráð fyrir mér á mánudag. „Nei, núna!“
var svarið. Ég hafði því samband við ritara
minn, sem tókst að útvega þotu síðar um dag-
inn.“
Reyndar eini Bretinn í hópnum
Í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis er að-
koma Michael Ridley og samstarfsmanna hans
hjá bandaríska fjárfestingabankanum JP
Morgan rakin, einkum með orðum þeirra sem
sóttu fundi í Ráðherrabústaðnum helgina 4.-5.
október 2008. Þar er m.a. haft eftir Össuri
Skarphéðinssyni, þáverandi iðnaðarráðherra
að „þrír prúðbúnir og vel mæltir yfirstéttar
Bretar frá J.P. Morgan“ hafi verið kallaðir til
fundar.
„Það er reyndar ekki alveg nákvæmt hjá
honum. Af okkur þremur var ég eini Bretinn.
Hinir tveir voru þeir Johan Bergendahl og
Gary Weiss. Johan er Svíi og Gary er Banda-
ríkjamaður,“ segir Michael nokkuð sposkur á
svip.
„En ég hafði orð fyrir okkur á fundinum.
Gary kallaði ég til vegna þess að hann er sér-
fræðingur í samrunum og yfirtökum og Johan
er sérfræðingur í málefnum Norðurlanda.“
Ridley segir að ætlunin hafi verið að lenda á
Reykjavíkurflugvelli en aðstæður hafi verið
með því móti að þeir hafi þurft að lenda í
Keflavík.
„Okkur var hraðað beint í húsið við Tjörnina
[Ráðherrabústaðinn]. Þar biðum við í nokkrar
klukkustundir meðan ríkisstjórnin fundaði. En
það var um tvö um nóttina sem við vorum kall-
aðir inn.“
En gerðir þú þér grein fyrir því að þú
stefndir inn á fund sem myndi marka spor í
sögu heillar þjóðar?
„Bankar hrundu í mörgum löndum, Grikk-
landi, Belgíu, Kasakstan, Bandaríkjunum,
Ítalíu og víðar. En ég áttaði mig á því að það
væri í raun einstök staða að allt stefndi í að allt
bankakerfi eins ríkis stefndi í þessa átt. Það er
algjörlega einstakt en það reyndist eftirleikur-
inn einnig vera.“
Nú hafa læknar og prestar allnokkra þjálfun
í að bera fólki váleg tíðindi. Hefur þú mikla
reynslu af þessu tagi í þínu starfi?
„Ekki tíðindi af þessari stærðargráðu. Ég
vissi að vandinn væri mikill og að bankarnir
myndu allir falla. Ég var auk þess sannfærður
um að ríkisstjórnin gæti í raun ekki komið
neinum vörnum við.“
En þurfti miklar fortölur til að koma stjórn-
völdum í skilning um hvernig í pottinn væri
búið?
„Það er erfitt að átta sig á því. Ég held að
sumir ráðherrarnir hafi verið búnir að átta sig
á stöðunni og að hinir hafi gert það á þessum
fundi. Það er að minnsta kosti ljóst að þegar
honum lauk tók ríkisstjórnin stefnuna á
neyðarlögin og þá aðferð að tryggja hagsmuni
Íslands og íslensku þjóðarinnar með því að
leyfa bönkunum að falla og vernda innstæður.“
En það er þó nokkur ráðgáta hvað réð því að
ríkið tók ákvörðun um það 6. október, örfáum
klukkustundum eftir fundinn með Ridley og
samstarfsmönnum hans, að veita Kaupþingi
þrautavaralán upp á 500 milljónir evra. Blaða-
maður kemst ekki hjá því að spyrja hann út í
þá ráðstöfun. Eftir nokkra þögn segir hann:
„Þau ráðfærðu sig ekki við mig um þá
ákvörðun.“ Fljótt verður ljóst að hann hyggst
ekki tjá sig nánar um þennan þátt aðkomu
sinnar að ráðgjöf við yfirvöld á Íslandi haustið
2008.
Lengi starfað fyrir íslensk stjórnvöld
En það er eflaust ekki augljóst af hverju
þremur bankamönnum í London var hraðað
um borð í einkaþotu og flogið til Reykjavíkur í
þeim tilgangi sem hér að ofan er lýst en Ridley
segir ástæðuna í raun einfalda.
„Ég hafði lengi unnið með stjórnvöldum á
Íslandi, bæði fjármálaráðuneytinu og Seðla-
bankanum, við útgáfu og sölu ríkisskulda-
bréfa. Ég kom hingað fyrst í þeim tilgangi árið
1994. En þegar óveðursskýin fóru að hrannast
upp 2007 og 2008 fjölgaði ég heimsóknum mín-
um til þeirra ríkja þar sem ég taldi hættuna
vera að magnast. Ísland var þar á meðal.“
Og vegna tengsla sinna við íslensk stjórn-
völd var Ridley fenginn að borðinu um mitt ár
2008 þegar verið var að kanna möguleikann á
því að styrkja gjaldeyrisvaraforða ríkisins með
nýrri skuldabréfaútgáfu.
„Ég held að ríkið hefði getað safnað allt að
milljarði dollara þegar þarna er komið sögu.
En ég var einnig á þeirri skoðun að það væri
ekki rétt. Í fyrsta lagi hefðu kjörin á þeirri út-
gáfu orðið ríkinu mjög kostnaðarsöm, auk mik-
illar áhættu samfara henni, og auk þess hefði
milljarður dollara engan veginn dugað til að
bakka bankakerfið upp.“
Hann segir að fjármögnun bankanna er-
lendis hafi verið með þeim hætti að fljótt á litið
hefði ríkið getað ýtt undir með þeim og bætt
ástandið en að fjármögnun bankakerfis sé hins
vegar flókið samspil ólíkra þátta sem ekki séu
allir fyrirséðir.
„Fjármögnunin var að mjög stórum hluta í
erlendri mynt og ljóst að þeim tækist ekki að
endurfjármagna þær skuldir sínar með hefð-
bundnum hætti. Ríkið hefði getað stigið inn í
en þá um leið hefðu fjárfestar áttað sig á að
staðan var mjög alvarleg og þá hefði það staðið
frammi fyrir því að bakka upp alla fjármögnun
bankanna og til þess voru engir fjármunir.“
Þeir voru allir úr leik
En var þá ekki hægt að bjarga neinum
bankanna þegar þarna var komið sögu?
„Það var ekki hægt. Ekki þremur, ekki
tveimur og ekki einum. Það var orðið ljóst á
þessum tímapunkti að það þyrfti að byggja
upp nýtt greiðslukerfi og nýtt innlánakerfi á
grunni nýrra banka.“
Össur Skarphéðinsson sagði í skýrslutöku
fyrir rannsóknarnefnd Alþingis að fulltrúar
J.P. Morgan hafi haldið því fram að ef ein-
hverjum bankanna yrði bjargað, þá væri
hugsanlegt að bjarga Kaupþingi. Ridley segir
að þar sé líklegast um misskilning eða mis-
minni að ræða.
„Þetta hefði ég aldrei sagt. Ég vissi að það
var ekki til nægur gjaldeyrisforði í Seðlabank-
anum til að bjarga neinum þeirra. Eina at-
hugasemdin sem ég kann að hafa látið falla á
fundinum er að fjármögnun Kaupþings myndi
halda eitthvað lengur en hinna bankanna, ein-
faldlega vegna dagsetninga sem tengdust
endurfjármögnunarþörf þeirra. Það var vitað
að sú stund var runnin upp í tilfelli Glitnis
strax í komandi viku, þá Landsbankanum og
svo Kaupþingi. Auk þess hefði slík björgun
kallað á að íslenskur almenningur hefði tekið á
sig gríðarlegar skuldbindingar, líkt og gerðist
þegar írska ríkið ákvað að bjarga sínum
bönkum.“
Alþjóðlegur vandi sem kom afar hart
niður á íslenska fjármálakerfinu
Ekkert varð af útgáfunni en svo kom símtal-
ið þann 5. október. Nú 10 árum síðar er ekki úr
vegi að spyrja Ridley út í það að hversu miklu
marki bankahrunið var heimatilbúinn vandi og
hversu miklu alþjóðleg holskefla sem hag-
kerfið varð fyrir.
„Bankarnir sóttu gríðarlega fjármuni á er-
lenda markaði þar sem lánsfé var ódýrt. Og
þeir uxu gríðarlega. Ein meginástæðan fyrir
því að þeir hrundu allir var sú staðreynd að
þeir urðu alltof stórir í hlutfalli við hagkerfið
þegar litið er til fjármögnunar þeirra í erlendri
mynt. Það er ósennilegt að þeir hefðu allir
hrunið ef þeir hefðu verið starfræktir innan
lögsögu annarra og stærri ríkja. Þá hefði verið
hægt að styðja við þá og koma þeim í gegnum
mestu erfiðleikana í von um að þeir myndu ná
sér á strik að nýju. En þá áhættu gátu íslensk
stjórnvöld ekki tekið, og máttu ekki taka að
mínu mati.“
Ridley var meira og minna hér á landi það
sem eftir leið af árinu 2008 og var stjórnvöld-
um til ráðgjafar um þau skref sem nauðsynlegt
reyndist að taka í endurreisnarstarfinu. Hann
segir það hafa verið fróðlegt að fylgjast með
mörgum þeirra mála sem til úrlausnar voru.
Þar rísi án efa hátt deilan sem kom upp í
tengslum við Icesave-reikninga Landsbank-
ans. Hann segist sannfærður um að Íslend-
ingar hafi gert rétt í þeirri stöðu, þ.e. að hafna
samningaleiðinni.
„Ég skil að á sínum tíma hafi verið fólk sem
vildi semja en eftir á að hyggja var rétt að gera
það ekki. Þetta var óvanaleg staða. Íslenskir
bankar tóku við innlánum í öðru landi. Það er
áhugavert til þess að hugsa hvað stjórnvöld
víða voru værukær gagnvart þeirri staðreynd
að bankar voru að taka við innlánum í öðrum
ríkjum en þeim þar sem þeir höfðu höfuð-
stöðvar sínar. En ég get ekki betur séð en að
stjórnvöld hér á landi hafi leitt með réttum
hætti í lög það innstæðutryggingakerfi sem til-
skipanir Evrópusambandsins gerðu kröfu um.
Þegar stjórnvöld í Bretlandi og Hollandi gerðu
kröfu til þess að íslensk stjórnvöld ábyrgðust
þessar innstæður var rétt að vísa á trygging-
arnar og þrotabú bankanna. Skyldan kvað
ekki á um annað en það.“
Ekki átti að semja um Icesave
Þannig að þú telur að Íslendingar hafi ekki
gert mistök með því að hafna Icesave-
samningunum?
„Nei alls ekki. EFTA-dómstóllinn komst að
þeirri niðurstöðu að Íslendingar höfðu á réttu
að standa.“
Þeir sem töldu samningaleiðina hina réttu
lausn á ágreiningi milli ríkjanna hafa gjarnan
bent á að með þrasinu í kringum málið hafi
dýrmætur tími tapast sem í raun hafi kostað
Íslendinga miklu meiri fjármuni en það hefði
kostað að ganga að kröfum Breta og Hollend-
inga. Hver er þín afstaða til þeirra röksemda?
„Það er afar ósennilegt að það standist skoð-
un. Það eru litlar líkur til þess að íslenska hag-
kerfið hefði getað náð sér hraðar á strik en
raun bar vitni. Það er mjög erfitt að hraða bat-
anum langt umfram það sem gerist í stærstu
viðskiptalöndunum. Endurreisnin hér hefur í
raun gengið gríðarlega hratt og ekkert sem
bendir til þess að það hefði getað gerst
hraðar.“
Nú þegar áratugur er liðinn frá örlagaríkum
fundahöldum í Ráðherrbústaðnum á Ridley
reglulega leið hingað til lands. Það tengist
bæði viðskiptaerindum en einnig þeirri stað-
reynd að hann segist kunna afar vel við sig
hér.
„Við komum hingað fjölskyldan og finnst
frábært að dvelja hérna. Ég er auk þess afar
bjartsýnn á stöðu Íslands á komandi árum.
Það eru áskoranir fram undan eins og alltaf og
þið þurfið að tryggja unga fólkinu spennandi
störf við hæfi. En þið eruð öfundsverð af upp-
gangi ferðaþjónustunnar, háu atvinnustigi,
skuldastöðu þjóðarbúsins gagnvart útlöndum
og stöðu ríkissjóðs.“
Af orðum Ridleys að dæma gerir hann ekki
ráð fyrir því að fá í bráð símtal á borð við það
sem barst frá Íslandi haustið 2008. Á ferðum
hans hingað er engin þörf á einkaþotum eins
og raunin var 5. október fyrir áratug.
Bankarnir urðu að fá að falla
Morgunblaðið/Hari
Hrun Michael Ridley hefur ekki áður rætt opinberlega um aðkomu sína að málefnum Íslands haustið 2008. Hann fékk það óvenjulega verkefni
upp í hendurnar að sannfæra ríkisstjórn Íslands um að ekki væri hægt að bjarga bönkunum þremur frá gjaldþroti þrátt fyrir góðan vilja þar um.
 Það kom í hlut Michaels Ridley að sannfæra ríkisstjórn Íslands um að bankakerfinu yrði ekki bjargað
 Segir Íslendinga hafa gert rétt í Icesave-deilunni  Veitti ekki ráðgjöf um neyðarlánið til Kaupþings
22 FRÉTTIRViðskipti | Atvinnulíf
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2018