Morgunblaðið - 06.10.2018, Page 31

UMRÆÐAN 31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2018
Friðargæsla Sam-
einuðu þjóðanna er eitt
skilvirkasta vopn okk-
ar til að mæta þeim
áskorunum sem við
stöndum frammi fyrir í
friðar- og öryggis-
málum. Á hverjum
degi þjóna karlar og
konur undir fána Sam-
einuðu þjóðanna og
hætta lífi sínu til að
vernda milljónir óbreyttra borgara,
styðja brothætt friðarferli og hlúa
að friði.
Dæmi um árangur er hvernig friði
hefur verið komið á í ríkjum á borð
við Líberíu og Fílabeinsströndina.
Friðargæsla Sameinuðu þjóðanna
stendur frammi fyrir sífellt vanda-
samari áskorunum, þar á meðal
árásum á friðargæsluliða okkar,
margslungnum umboðum og mis-
miklum pólitískum stuðningi.
Friðargæsla er í eðli sínu sameig-
inlegt átak: samvinnuverkefni.
Árangur næst eingöngu ef sam-
starfsaðilarnir leggja sig fram og
axla sína ábyrgð, hvort heldur sem
er öryggisráðið, ríki sem leggja til
her og lögreglu, aðalskrifstofa Sam-
einuðu þjóðanna, staðbundin samtök
og ríkin sem eru starfsvettvangur-
inn. Við þurfum öflugar sameigin-
legar aðgerðir til þess að takast á
við vandann.
Aðalframkvæmdastjórinn beitti
sér fyrir frumkvæði sem nefnist „að-
gerðir í þágu friðargæslu“ (A4P) 28.
mars til þess að efla þessar skuld-
bindingar og greiða fyrir árangri
þar sem mestu máli skiptir: á vett-
vangi.
Eftir að hafa ráðið ráðum sínum
við aðildarríki og milliríkjasamtök
hefur aðalframkvæmdastjórinn lagt
fram skjal fyrir aðildarríkin til sam-
þykkis
Þessi yfirlýsing rekur sameigin-
legar skuldbindingar sem miða að
því að bæta á áþreifanlegan hátt
áhrif og skilvirkni friðargæsluverk-
efna: auka stuðning við pólítiska við-
leitni, efla skuldbindingar til að
bæta þjálfun, tækjabúnað, frammi-
stöðu og samstarf.
Við höfum fyrir okkar leyti þegar
beitt okkur fyrir ýmsum aðgerðum,
þar á meðal að bæta frammistöðu,
hugarfar og stuðning við friðar-
gæsluliða okkar með því að hrinda í
framkvæmd aðgerðaáætlun um ör-
yggi friðargæsluliða Sameinuðu
þjóðanna.
Mikið verk er óunnið, en við
höfum þegar séð áhrif
sameiginlegrar við-
leitni okkar.
Sautján friðargæslu-
liðar hafa týnt lífi
vegna ofbeldis það sem
af er þessu ári, en voru
26 á sama tíma í fyrra.
Þetta er umtalsverð
fækkun, en við verðum
að vera á varðbergi
gagnvart áframhald-
andi ógnunum. Dauði
jafnvel aðeins eins
friðargæsluliða er einu
dauðsfalli of mikið.
Í mörgum friðargæslusveitum
okkar bregðast friðargæsluliðar á
skilvirkari hátt við ógnum og
árásum.
Ég heimsótti Malí nýverið og sá
með eigin augum þær jákvæðu
breytingar sem MINUSMA-
friðargæslusveitin hefur beitt sér
fyrir. Margar stöðvar okkar eru
öruggari vegna bætts eftirlitskerfis
til að greina hættu. Friðargæslulið-
ar okkar á stöðum eins og Aguelhok
og Tessalit hafa fjölgað eftirlits-
ferðum til þess að verja íbúa, þrátt
fyrir umtalsverða hættu. Breytt
hugarfar og bætt viðbragðshæfni
liðsins hefur minnkað mannfall í
árásum, eins og í árás á stöð okkar í
Timbúktú í apríl, þegar árásar-
mönnum var svarað af miklu afli.
Við höfum líka látið fara fram
óháðar úttektir á starfi friðargæslu-
sveita til að fara yfir umboð þeirra
og ákveða hvort hvort við beitum
réttum aðferðum og höfum réttan
búnað til að ná markmiðum okkar.
Við erum að efla samvinnu okkar
við helstu samstarfsaðila, sérstak-
lega Afríkusambandið og Evrópu-
sambandið. Þrátt fyrir að við leggj-
um okkur öll fram náum við ekki
árangri án þess að allir samstarfs-
aðilar okkar leggi hönd á plóginn.
Þegar við eflum friðargæsluna er-
um við líka að hjálpa þeim ríkjum
sem sjá okkur fyrir herliði og lög-
reglu, þar á meðal með því að greiða
fyrir þjálfun sem er nauðsynleg til
að okkar fólk sé í stakk búið og
tilbúið til að takast á við verkefnin.
Að sama skapi gegna aðildarríkin
lykilhlutverki í því að auka hlut
kvenna í friðargæslu á öllum stigum.
Fleiri konur í friðargæslu þýðir
betri friðargæsla. Konur eru nú að-
eins 21% friðargæsluliða og við
verðum öll að sameinast um að gera
betur.
Í allri okkar sameiginlegu við-
leitni verður það að vera forgangs-
mál að frammistaða liðsmanna Sam-
einuðu þjóðanna standist ýtrustu
kröfur. Á undanförnum árum höfum
við leitast við að auka reikningsskil
og gagnsæi, aukið vitund og aukið
stuðning við fórnarlömb. Engu að
síður verðum við að leggja harðar að
okkur í samstarfi við aðildarríkin,
sem hafa vald til þess að draga allt
sitt lið, hvar sem sökudólgar eru í
goggunarröð, til ábyrgðar fyrir
glæpsamlegt framferði.
Við erum staðráðin í því að láta
ekki okkar eftir liggja til að efla
friðargæsluna. Yfirlýsingin um sam-
eiginlegar skuldbindingar sem meir
en 135 ríki hafa undirritað (og fleiri
geta bæst við) er mikilvæg og þýð-
ingarmikið fyrsta skref. En við
verðum nú í sameiningu að láta at-
hafnir fylgja orðum á vettvangi. Þar
er það brýnast og þar treystir fólk á
okkur.
Friðargæsluliðar eru sendir til
staða sem eru á meðal þeirra erfið-
ustu og margslungnustu í heimi til
þess að vernda berskjaldað fólk.
Fyrir hundruð milljóna manna er
þetta síðasta vonin og fólkið á skilið
allan okkar stuðning.
Hvernig við getum brugðist
við vanda friðargæslu
Eftir Jean-Pierre
Lacroix » Fleiri konur í frið-
argæslu þýðir betri
friðargæsla. Konur eru
nú aðeins 21% frið-
argæsluliða og við verð-
um öll að sameinast um
að gera betur.
Höfundur er yfirmaður friðargæslu
Sameinuðu þjóðanna.
Jean-Pierre Lacroix
Nýlegar rann-
sóknarniðurstöður
Rannsókna og grein-
ingar sýna að notkun
rafrettna meðal nem-
enda á efstu stigum
grunnskóla, hefur
margfaldast á undan-
förnum árum. Árið
2018 höfðu fjórir af
hverjum tíu (40,7%)
nemendum í 10. bekk
prófað rafrettur, rúmlega tveir af
tíu höfðu notað þær einu sinni
eða oftar í mánuði og einn af tíu
gerði það daglega. Til sam-
anburðar höfðu 17% nemenda í
10. bekk notað rafrettur einu
sinni eða eða oftar um ævina árið
2015.
Áhættuþáttur fyrir reykingar
Daglegar tóbaksreykingar í 10.
bekk hafa staðið nokkurn veginn í
stað undanfarin ár. Um það bil
tveir af hverjum hundrað nem-
endum reykja tóbak daglega.
Þessi jákvæða þróun átti sér stað
áður en rafrettur urðu útbreiddar
í grunnskólum. Þeir sem sinna
tóbaksvörnum hafa nú verulegar
áhyggjur af því að rafrettur geri
unglinga háða nikótíni. Hvort það
síðan auki hættuna á því að ein-
hverjir þeirra leiðist í kjölfarið út
í tóbaksreykingar er óljóst, en
ekki ósennilegt. Ekki er komin
nægilega mikil reynsla af þessu
hér á landi til að geta dregið
öruggar ályktanir, en erlendar
rannsóknir benda til að það sé
vissulega ástæða til að hafa af
þessu áhyggjur.
Kerfisbundin greining sem
gerð var á öllum tiltækum rann-
sóknum sem birtar höfðu verið
um efnið sýndi að unglingar sem
höfðu prófað rafrettur voru lík-
legri til að byrja að reykja en
þeir sem ekki höfðu prófað þær.
Rafrettuneytendur voru þrisvar
til átta sinnum líklegri (eftir
rannsóknum) en þeir sem aldrei
höfðu notað rafrettur, til að ánetj-
ast tóbaksreykingum. Höfundar
komust að þeirri niðurstöðu að
rafrettunotkun væri sjálfstæður
áhættuþáttur fyrir að unglingar
byrja að reykja.
Skaðsemi
Enginn veit, enn sem komið er,
hve skaðlegt það er til lengdar að
anda að sér rafrettugufu. Lang-
tímarannsóknir standa þó yfir.
Hafa ber í huga til viðmiðunar að
það tekur oft langan tíma fyrir
tóbaksreyk að valda sjúkdómum.
Það er því fleipur að halda því
fram að rafrettur séu sannanlega
skaðlausar. Það nýjasta á því
sviði er rannsókn um áhrif raf-
rettugufu á hjarta og æðakerfið.
Hins vegar er ekki nokkur vafi á
því að ef allir sem reykja tóbak í
dag skiptu á morgun yfir í raf-
rettur eða nikótínlyf yrði af því
mikill ávinningur fyrir lýðheils-
una. Allt er betra en að reykja
tóbak.
Nikótín
Talsmenn þeirra sem sjúga raf-
rettur benda gjarnan réttilega á
að ekki hefur verið hægt að sýna
fram á að nikótín eitt og sér valdi
krabbameinum. Það er hins vegar
fleipur að nikótín hafi ekki áhrif á
krabbamein. Nikótín örvar vöxt
þeirra krabbameina sem hafa
myndast í líkamanum og stuðlar
að því að þau dreifi sér.
Að falla í veip
Fleipur um að rafrettur séu
nánast skaðlausar getur orðið til
þess að börn og unglingar ánetj-
ist nikótíni. Einnig bendir ýmis-
legt til þess að fyrrverandi reyk-
ingafólk, sem hefur verið reyk-
laust jafnvel áratugum saman, sé
að fikta við rafrettur og festist
aftur í fjötrum nikótínsins. Engar
rannsóknir eru þó til um það. En
eftir að hafa heyrt
margar slíkar sögur
og sjálfur orðið vitni
að þessu í mínu nær-
umhverfi og klínísku
starfi, ákvað ég að
reyna að gera á þessu
rannsókn. Ég ræddi
við fólk sem hafði set-
ið í vísinda-
siðanefndum, um
þessa hugmynd. En
þar kom ég að stein-
vegg. Það er nefnilega
ekki siðfræðilega réttlætanlegt að
fá fólk sem hafði hætt að nota
nikótín fyrir áratugum síðan til að
prófa rafrettur, bara til að sjá
hvort það myndi festast aftur í
nikótínfíkn.
Reykleysismeðferð
Rafrettur voru upphaflega þró-
aðar til að hjálpa forföllnum nikó-
tínistum að hætta að reykja. Það
er vissulega rétt að margir hafa
hætt að reykja með því að skipta
yfir í rafrettur, það veit ég af klín-
ískri reynslu og rannsóknir virðast
styrkja það. Að halda öðru fram er
fleipur. Mín klíníska reynsla af
reykingafólki sem reynir að hætta
með aðstoð rafrettna er þó mis-
jöfn. Margir gefast upp. Því þróuð-
um við sérstakt stuðningsúrræði
fyrir þetta fólk og prófuðum það í
rýnihópum. Það virtist gefa góða
raun, en ekki hefur fengist fjár-
magn til að gera langtíma rann-
sókn á varanlegu reykleysi þeirra
sem reyna að hætta tóbaksnotkun
með því að nota rafrettur.
Rafrettumeðferð
Hluti þeirra einstaklinga sem
fengu stuðning í rýnihópum til að
hætta að reykja með hjálp raf-
rettna greindi frá því í viðtölum að
það vildi sem fyrst hætta alveg að
nota nikótín. Það virtist þó þrautin
þyngri að segja skilið við rafrett-
una. Því er í þróun sérstakt með-
ferðarúrræði fyrir fyrrverandi
reykingafólk sem vill hætta að
nota rafrettur.
Heimildir eru aðgengilegar hjá
höfundi: asgeir.helgason@ki.se
Fleipur um veipur
Eftir Ásgeir R
Helgason
Ásgeir R. Helgason
»Enn er margt á
huldu varðandi
hættur og mögulegan
ávinning af notkun
rafrettna.
Höfundur er dósent í sálfræði og
lektor í samfélagslækningum við
Karolinska institutet og Háskólann
í Reykjavík.
asgeir.helgason@ki.se
– fyrir dýrin þín
Ást og umhyggja fyrir dýrin þín
Veldu bosch hundafóður fyrir hundinn þinn
Þýskt hágæða fóður – fersk innihaldsefni án aukaefna.
Smáralind | Kringlunni | Reykjanesbæ | Akranes | Sími 511-2022 | www.dyrabaer.is
15 kg
8.990 kr.
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
VEISTU UM GÓÐAN
RAFVIRKJA?