Morgunblaðið - 15.11.2018, Blaðsíða 47

UMRÆÐAN 47
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2018
Framkvæmdaáætl-
un um málefni inn-
flytjenda 2016-2019
var samþykkt á Al-
þingi í maí 2016.
Áætlunin byggist á
fimm þáttum eða
stoðum. Félags- og
jafnréttismálaráð-
herra svaraði skrif-
legri fyrirspurn und-
irritaðs í febrúar sl.
og kvað tveimur þátt-
um áætlunarinnar lokið, þeim sem
lúta að rannsókn á stöðu og líðan
flóttafólks og öðrum sem snýr að
bættu eftirliti með vinnustöðum.
Óljóst er hins vegar með vinnu við
þá þrjá mikilvægu þætti sem eftir
standa.
Framkvæmda-
áætlun marklaus
Það er dapurt vitni um afstöðu
stjórnvalda hversu ómarkvisst er
unnið að framvindu þessa mik-
ilvæga málaflokks, framkvæmda-
áætlunar í málefnum innflytjenda.
Það virðist augljóst að báðir þeir
veigamiklu þættir sem sagðir eru
fullmótaðir eru í reynd í uppnámi.
Á sama tíma og ráðherra lýsir því
yfir að umbótum á högum innflytj-
enda á vinnumarkaði sé lokið, þá
er ljóstrað upp um stórfelld svik
og undirboð á vinnumarkaði og að
illa sé búið að starfsfólki sem
komið er til Íslands í góðri trú.
Vönduð úttekt í fréttaþættinum
Kveik fyrir nokkrum vikum er
flestum enn í fersku minni.
Í svari ráðherra um það hvernig
eyrnamerktu fé til áætlunarinnar
hefði farnast kom fram, að sam-
tals hefði á tímabilinu verið gert
ráð fyrir 201 milljón króna til
verkefnisins. Af þeirri upphæð
hefði 36,6 milljónum verið ráð-
stafað í þau verkefni sem ýmist
væri lokið eða unnið
að. Með öðrum orð-
um, mest af fénu sem
átti að verja til upp-
byggingar og þróunar
í innflytjendamálum
liggur enn óhreyft í
skúffu félags- og jafn-
réttismálaráðherra.
Stefna í málefnum
innflytjenda
Þessar aðstæður
eru hvati að þings-
ályktunartillögu sem
undirritaður hefur nú
lagt fram á Alþingi ásamt þing-
mönnum Samfylkingarinnar. Um
er að ræða tillögu sem tekur á
öllum þáttum málefna innflytj-
enda, að Ísland móti sér heild-
ræna stefnu sem eflir fólk af er-
lendum uppruna til þátttöku í
íslensku samfélagi með sérstakri
áherslu á félagsleg réttindi, heil-
brigðisþjónustu, menntun og at-
vinnuþátttöku í anda fjölmenn-
ingar sem við viljum hlúa að.
Öflugur liðsauki
Í ársbyrjun 2017 bjuggu á Ís-
landi um 36.000 innflytjendur og
hafði fjölgað umtalsvert frá fyrra
ári og eru líklega komnir yfir
40.000 nú. Við munum vænt-
anlega sjá óbreytta þróun áfram.
Innflytjendur og fjölskyldur
þeirra koma frá öllum heims-
hornum en langflestir þó frá Pól-
landi eða nærri helmingur, næst-
fjölmennastir eru Litháar,
Þjóðverjar og Danir. Þessi öflugi
liðsauki starfar við hlið íslenskra
kollega á hinum líflega vinnu-
markaði okkar, í iðnaði, þjónustu,
á menntasviði og í sérhæfðum há-
tæknistörfum og þeirra framlag
skiptir sköpum. Íslendingar væru
í vanda við núverandi aðstæður í
hagkerfinu ef þeir gætu ekki reitt
sig á krafta innflytjenda á flest-
um sviðum.
Lærum af reynslu annarra
Reynsla og rannsóknir frá öðr-
um löndum staðfesta að innflytj-
endur standa ekki jafnfætis inn-
fæddum á mörgum sviðum hvað
varðar kjör og aðbúnað í atvinnu-
lífi og réttindi í félagslegu tilliti.
Staðfest hefur verið að hið sama
er uppi á teningnum á Íslandi. Fé-
lagsleg undirboð á vinnumarkaði
eru eitt dæmi um það en þau eru
því miður fleiri. Stjórnvöld víða
hafa náð árangri en betur þarf að
gera. Við höfum styttri og minni
reynslu af innflytjendum en flest-
ar þjóðir í kringum okkur. Það er
því mikilvægt að við drögum strax
lærdóm af reynslu þeirra, til-
einkum okkur það besta úr sam-
félagskerfunum og sköpum að
þessu leyti fyrirmyndar þjóðfélag
sem tekur vel á móti innflytj-
endum. Hér eigum við að hafa
kerfi og stefnu sem gerir innflytj-
endum kleift að laga sig á góðan
hátt að samfélaginu og samfélagið
sömuleiðis að þeirra siðum og
háttum. Það getum við en það
krefst forystu stjórnvalda.
Íslendingar jákvæðastir
Samkvæmt nýjustu útgáfu við-
horfskönnunarinnar European
Social Survey, þá eru Íslendingar
jákvæðastir Evrópubúa í garð inn-
flytjenda og fjölmenningar og það
eru vissulega góðar fréttir. Land-
inn er enda sjálfur býsna verald-
arvanur, hefur í rás tímans flust
talsvert á milli landa og ætti að
hafa ríkan skilning á aðstæðum
fólks sem býr við framandi að-
stæður. Skemmst er að minnast
þeirra þúsunda Íslendinga sem
fluttu til útlanda í efnahags-
hruninu fyrir áratug. Þá er hægt
að nefna að um 14.000 Íslendingar
fluttust til Vesturheims á of-
anverðri 19. öld í leit að betra lífi,
sköpuðu þar ný samfélög með
sterka íslenska tengingu og rætur.
Verkefni okkar allra
Að búa vel að innflytjendum er
samfélagslegt verkefni. Það kallar
á skilning og frumkvæði af hálfu
ríkis og sveitarfélaga. Það sem þó
er ekki minnst um vert er afstaða
og þátttaka almennings og þar
hefur hver og einn hlutverk.
Stjórnvöld þurfa að vinna með
markvissum hætti og tala fyrir já-
kvæðum viðhorfum. Það dugar
skammt að gera framkvæmda-
áætlun til örfárra ára sem síðan er
gleymd og grafin. Til þess að vel
fari þurfa yfirvöld og samfélagið
allt að hafa skilmerkilega stefnu,
samfélagssáttmála um leiðirnar
eins og nágrannaþjóðir okkar hafa
gert. Því hefur Samfylkingin nú
lagt fram framangreinda þings-
ályktunartillögu og væntir þess að
ríkisstjórnin taki á sig rögg og
samþykki fljótt.
Eftir Guðjón
Svarfdal Brjánsson
Guðjón Svarfdal
Brjánsson
»Með öðrum orðum,
mest af fénu sem
átti að verja til upp-
byggingar og þróunar í
innflytjendamálum ligg-
ur enn óhreyft í skúffu
félags- og jafnrétt-
ismálaráðherra.
Höfundur er alþingismaður,
formaður Íslandsdeildar
Vestnorræna ráðsins
gudjonb@althingi.is
Skipta innflytjendur máli?
Sveini Einarssyni
sé þökk fyrir ágæta
hugvekju í Morg-
unblaðinu 5. nóv-
ember þar sem hann
minnir á spádóma um
hrörnun eða dauða
íslenskunnar. Sagt er
að íslenska, svo sem
reynt er að kenna
hana, týnist niður á
21. öld. Taki þá við
afbakað, enskuskotið
tal- og ritmál, sem hefur þegar
hafið innreið sína í daglegum tölt-
samskiptum skólaæsku og Sveinn
nefnir „ísl-ensku“ . Það þótti
ágætt á fyrsta skeiði tækniþróun-
arinnar að tryggja að ritvinnslu-
forrit tölvuframleiðanda yrðu á
íslensku. Engu að síður er nú
spurt hvort íslenskunni sem
vinnumáli sé ekki stór hætta búin
ef hún er ekki að öllu leyti gjald-
geng í stafrænni upplýsinga-
tækni? Á þá enskan að taka alveg
við? Nóg er komið af því hjá ung-
lingunum með sitt undarlega
slangurtal, sem væntanlega þarf
þá að taka í ritmálið eftir fram-
burðinum, eins og t.d. hið vinsæla
„Ómægöd“?
Sveinn Einarsson segir rétti-
lega að þá þegar verði að koma
átak hins opinbera til eflingar og
endurskoðunar íslenskukennslu,
setning reglna í alþjóðlegum sam-
anburði um hlut málsins í fjöl-
miðlum og samvinna samtaka at-
vinnulífsins og stjórnvalda til
vakningarvitundar í þessum efn-
um.
Já skal sagt við því að kallað sé
til þjóðarvakningar sem við lýð-
veldiskynslóðin munum frá 1944
þegar við fengum
barmmerkið sem
lengi prýddi spariföt
stoltra ungmenna.
Það sýndi rísandi sól
yfir fána unga lýð-
veldisins. Við vorum
unnendur ættjarð-
arljóða sem lærð
voru skólum. Móð-
urmálið og saga þjóð-
arinnar aðgreindi Ís-
lendinga og enginn
kvartaði undan þunga
menntaskólanámsins
í þeim fögum. En að
sjálfri íslenskunni gæti verið
hætta búin var fjærst í okkar
hugarheimi.
Í menningarlegu tilliti hefur Ís-
land, einangrað örríki, þá sér-
stöðu meðal Evrópuríkja að varð-
veita forna tungu og þá sögu sem
hún geymir um sig og fornöld
norrænna þjóða í Skandinavíu.
Þar vissulega stór þáttur í sögu
allrar Evrópu en efnahagsleg til-
vist sögueyjarinnar hvílir á há-
þróuðum fiskveiðum, sem byggist
á viðskiptatengslum við Evr-
ópulönd. Við treystum þjóðarör-
yggi með þeim í samstarfi við
Bandaríkin. Frá stofnun lýðveldis
hefur lega landsins ráðið þeirri
stefnumörkun að saman fari þjóð-
aröryggi og þátttaka í vestrænu
varnarbandalagi. Við höfum sýnt
í verki viljann að skipa okkur
meðal þeirra þjóða sem í stríði og
friði hafa varðveitt frelsi og
mannréttindi. Íþyngjandi þáttur í
sambúð við vinaríki er hins veg-
ar, að Evrópusambandið hefur
haldið uppi stefnu í sjávarútvegs-
málum sem útilokar þátttöku
okkar og þar með þá fullu aðild
sem Íslandi ber við aðgengilegum
kjörum.
Íslendingar hafa því af góðum
og gildum ástæðum ekki getað
fellt sig að fullu að samstarfi
Evrópusambandsins. Það ætti
hins vegar alls ekki að eiga við
þátttöku í þeirri einstöku varð-
veislu þjóðtungna sem Evrópu-
sambandið tryggir með því að
hafa 22 opinber tungumál, öll jafn
rétthá á fundum og allri útgáfu
skjala og prentaðs máls. Og þar
kemur að þversögninni: við get-
um lifað góðu lífi utan hinnar
stórlega misheppnuðu sjáv-
arútvegsstefnu ESB en sennilega
ekki án þátttöku grann- og
frændríkja í sameiginlegu átaki
til varðveislu tungu og menning-
ar, dýrmæt í senn fyrir okkur og
Evrópu.
En við erum í einhverju gráu,
„ad hoc“-svæði Evrópusamvinn-
unnar, hvorki alveg innan hennar
eða utan. Því til marks er lífs-
nauðsynlegur aðgangur að innri
markaðinum án raunverulegrar
aðstöðu til rekstrarmótunar hans.
Betur kunn mætti vera fyrirferð-
arlítil þátttaka okkar í menning-
arsamstarfi ESB, einkum Eras-
mus áætlunarinnar, sem nær til
næstum þriggja áratuga. Það
byrjar fyrir daga EES, svo sem
mér er minnisstætt frá starfi í
Brussel. Um 30.000 íslenskir
stúdentar hafa notið námsstyrkja,
yfirleitt í eina önn, á vegum
Erasmus við evrópska háskóla.
Af mörgu öðru ber að nefna
Creative Europe framkvæmda-
áætlunina, sem Ísland hefur tekið
þátt í frá 2015. Rannís upplýsir
að landsskrifstofa Erasmus+ á
Íslandi sjái um umsýslu og út-
hlutun styrkja frá ESB, sem ár-
lega nema um 6-7,5 milljónum
evra. Ísland tekur líka á móti
miklum fjölda Evrópubúa á veg-
um áætlunarinnar og að jafnaði
koma um tvöfalt fleiri til landsins
en fara frá því.
Um það verður ekki deilt að
samrunaþróunin í Evrópu hefur
verið til geypilegra hagsbóta í
rösklega hálfa öld þegar úrsögn
Breta – Brexit bar að garði Þeg-
ar Evrópusambandið í sinni fyrsu
mynd ýtti úr vör, taka Bretar til
við að stofna EFTA árið 1960
með Norðurlöndunum, Sviss,
Austurríki og Portúgal. Þá hófust
árangurslausar tilraunir þeirra að
komast í ESB þann rúma áratug,
sem de Gaulle var enn við völd.
Sömu útreið fékk Ísland gagnvart
EFTA vegna andstöðu Breta, þar
til að aðild okkar kom árið 1971.
Við eigum stuðningi þáverandi
leiðtoga norrænna krata það að
þakka, að árunum eftir 1960 var
þrýst svo á Breta að við gátum
gengið í EFTA. Þetta var ekki
hvað síst vegna framgöngu dr.
Gylfa Þ. Gíslasonar og sterkrar
forystu Bjarna Benediktssonar
Í áföngum stækkaði ESB að
núverandi 28 aðildarríkjum og
stofnaði myntbandalag með upp-
töku evru, nú er lögeyrir 19 ríkja,
sem hafa staðist álag banka-
kreppunnar. Það eru hrakspár
einar að vegna ólíks þróunarstigs,
tungumála og sögu sé mynt-
bandalagið dauðadæmt. Reynslan
sýnir hið gagnstæða og að ríkin
finna styrk og sýn betri framtíðar
í þessari samvinnu. Aðildarsinnar
telja að einmitt, að athugun á
upptöku evru sé tímabær vegna
sögulegra ófara þeirrar örmyntar
sem við búum við. En ráðamenn
okkar hafa löngum viljað forðast
að koma á festu í verðlagi með
föstu gengi, sem ætla má að sé
besti grundvöllur hagvaxtar.
Margaret Thatcher studdi hinn
sameiginlega innri markað ESB.
Svo stóð á, að þá ákvörðun vildi
forsætisráherrann kynna mér í
eftirminnilegu samtali í 10 Down-
ing Street í október 1989. Vel
mátti skilja forsætisráðherrann
svo, að þar með höfðu Bretar líka
sagt hingað og ekki lengra. Og er
það ekki heila málið? Bretar
streittust síðan gegn því fyr-
irheiti Rómarsamningsins að
koma á „an ever closer union“.
Það ákvæði skyldi fellt niður og
efnt til þjóðaratkvæðagreiðslu.
Það varð 2016 og breska ríkis-
stjórnin taldi gefið mál að útkom-
an yrði ákveðinn stuðningur við
aðild. Að svo varð ekki má líkja
við pólitískan jarðskjálfta, sem
ekki linnir í hinu flókna Brexit-
skeiði, einu hinu furðulegasta í
stjórnmálasögu seinni tíma. Ég
læt aðra um að skilja þær furðu-
legu hugmyndir, sem fram hafa
komið, að Evrópusamvinnan geti
verið og svo heitið án Breta. Það
er að sjálfsögðu ekki hægt án
stórfellds efnahagslegs tjóns og
pólitískrar ringulreiðar. Að sjálf-
sögðu má koma þátttöku þeirra
þannig fyrir að Evrópusambandið
skaðist ekki.
Eftir Einar
Benediktsson »Engu að síður er nú
spurt hvort íslensk-
unni sem vinnumáli sé
ekki stór hætta búin ef
hún er ekki að öllu leyti
gjaldgeng í stafrænni
upplýsingatækni?
Einar
Benediktsson
Höfundur er fyrrverandi
sendiherra.
Í tíma talað
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
ÞARFTU AÐ LÁTA GERA VIÐ?