Morgunblaðið - 24.01.2019, Qupperneq 69

MENNING 69
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. JANÚAR 2019
AF LISTUM
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Oft hef ég haft á orði að mér finnist
vanta markvisst starfsnám með
framhaldsskólanámi hér á landi.
Starfsnám þar sem nemendur geti
farið inn í ólík fyrirtæki á sínu náms-
sviði, í einn til tvo daga í viku, og
kynnst starfinu með því að hjálpa
svolítið til og læra. Og launin ættu að
vera mikilvægar og verðskuldaðar
námseiningar.
Athyglisvert var síðan að heyra
í vikunni fulltrúa stéttarfélags setja
sig upp á móti því að einhverjir vænt-
anlegir félagsmenn þeirra gætu öðl-
ast enn betri menntun en háskólarnir
einir og námið eitt innan veggja
þeirra geta veitt þeim í dag. Sam-
kvæmt fréttavef RÚV gerði Banda-
lag háskólamanna alvarlegar
athugasemdir við að félagsmála-
ráðuneytið auglýsti eftir lögfræði-
nema í ólaunað starfsnám. Ráðu-
neytið hætti í kjölfarið við að ráða í
stöðuna.
Í kjölfarið kom yfirlýsing frá
Landssamtökum íslenskra stúdenta
sem segja það skýra kröfu „að starfs-
nám sem fer fram í opinberum stofn-
unum eða fyrirtækjum sem rekin eru
með hagnaðarsjónarmiðum skuli
ávallt vera launað“. Jafnræðis skuli
gætt, svo starfsnemar fái sömu laun
fyrir sömu störf og aldrei megi líta á
starfsnema sem frítt vinnuafl.
Þetta er sérkennilegt. Líta ís-
lenskir stúdentar svo á að háskóla-
nám í Bandaríkjunum sé byggt á
ójafnræði og misnotkun á ókeypis
vinnuafli námsmanna? Nám sem
margir sækja í héðan? Því vestanhafs
er starfsnám, eða internship, víðast
hvar afar mikilvægur þáttur í fram-
haldsnámi. Nám á vinnustöðum sem
nemendur hafa hug á að starfa á og
öðlast við það mikilvæga innsýn í
vinnuna og starfsumhverfið, þeir
læra verklag, komast í sambönd,
verða hæfari á allan hátt þegar kem-
ur að því að þeir fari sjálfir út á
vinnumarkaðinn. Svo gæða þeir
vinnustaðina gjarnan lífi og ung-
æðislegri orku. Og ótrúlega oft fá
starfsnemar vinnu á þeim sömu
vinnustöðum og þeir voru upp-
haflega í starfsnámi á og náðu að
sanna sig á.
Mikilvæg reynsla
Hvers vegna skyldi ég vera að
blása um þetta, hér á vettvangi
listanna? Vegna þess að ég hef sjálf-
ur afar góða reynslu af starfsnámi
vestanhafs, sem meistaranemi í
listaháskóla.
Ef við lítum til listnáms í New
York-borg, þar sem ég lærði á sínum
tíma, þá er gert ráð fyrir því í öllum
listaháskólum þar að nemendur geti
sótt sér hluta eininganna í starfs-
námi. Það er ekki skylda en þykir,
og það réttilega, afar góður hluti
námsins og mikilvægur undir-
búningur þegar kemur að því að
nemendurnir standi á eigin fótum.
Þeir eru í ólaunuðu starfsnáminu í
einn til tvo daga í viku, og vinna á
hverjum stað í einhverja mánuði –
vinnuveitendur gefa þeim að borða,
greiða ferðir ef þarf, en um önnur
laun er yfirleitt ekki að ræða. Og
eftir útskrift kjósa margir að vinna
áfram hluta vikunnar sem „interns“
– einfaldlega vegna þess hvað það er
góð og mikilvæg reynsla.
Ómissandi hluti framleiðslu
Vestanhafs er vandfundin
vinnustofa listamanns sem hefur náð
góðum árangri þar sem ekki eru ein-
hverjir starfsnemar á hverjum tíma.
Í vinnu sem listamennirnir hefðu lík-
lega ekki efni á að greiða samkvæmt
töxtum. Enda er talað um nemana
sem ómissandi hluta verkanna og
framleiðslunnar, og ekki að ástæðu-
lausu. Og allir græða á fyrir-
komulaginu. Sjálfur vann ég til að
mynda á vinnustofu virts ljósmynd-
ara þar sem voru allt að átta starfs-
nemar í viku hverri; eitt verkefni
mitt snerist um uppbyggingu og
þróun myndasafns og var mikilvæg
reynsla þegar ég tókst á við það
sama hér á Morgunblaðinu nokkrum
árum seinna og byggði upp mitt eig-
ið safn. Eiginkona mín var einnig í
listnámi í borginni og starfaði hjá
nokkrum myndlistarmönnum, bar
grafít á hluta skúlptúrverka á einum
stað og var svo hjá frábæru grafík-
prentverkstæði – og fékk þar í kjöl-
farið launaða vinnu þegar staða
losnaði. Sem sagt, allir græða.
Hér á landi, þar sem atvinnu-
leysi er svo lítið, hefur venjulega
verið rík þörf fyrir alla þá starfs-
menn sem bjóðast. Það er mögulega
ástæða þess að ekki hefur myndast
hefð fyrir starfsnámi háskólanema.
En það er annaðhvort þröngsýni eða
misskilningur á því hvað tímabundið
starfsnám getur gefið nemendum
mikið, sem fær samtök til að standa í
vegi fyrir slíkum tækifærum.
Allir græða á starfsnámi
»En það er annað-hvort þröngsýni eða
misskilningur á því hvað
tímabundið starfsnám
getur gefið nemendum
mikið, sem fær samtök
til að standa í vegi fyrir
slíkum tækifærum …
Morgunblaðið/Einar Falur
Námsleið Í Whitney-safninu í New York. Ólaunaðir starfsnemar hafa án
efa unnið á vinnustofum listamannanna sem sköpuðu þessi verk.
Í þriðja og síðasta hefti
Ritsins 2018 sem út kom
fyrir skemmstu er sjón-
um beint að kynbundnu
ofbeldi. Ritrýndu þema-
greinarnar eru sex.
„Greinar Öldu Bjarkar
Valdimarsdóttur og
Guðna Elíssonar annars
vegar og Björns Þórs Vil-
hjálmssonar hins vegar
fjalla um kynbundið of-
beldi í bókmenntum, Ingibjörg Ey-
þórsdóttir tekur fyrir sagnadansa
og Guðrún Þórhallsdóttir rýnir í
sögulega þróun orðanna gleðimað-
ur og gleðikona. Þórhildur Sæ-
mundsdóttir og Þorgerður Ein-
arsdóttir orðaræðugreina niður-
stöður Hæstaréttar en Rannveig
Sigurvinsdóttir skrifar um birting-
armyndir ofbeldis í frásögnum á
samfélagsmiðlum. Tvær óritrýndar
greinar eru einnig innan þemans,
textar tveggja rithöfunda. Sá ís-
lenski er eftir Hallgrím Helgason
en skrif Margaret Atwood
birtast hér í þýðingu Aðal-
steins Eyþórssonar.
Að þessu sinni eru í heft-
inu tvær ritrýndar greinar
sem falla utan þemans, auk
frumsaminna texta. Báðar
greinarnar fjalla um merka
Íslendinga á sviði bók-
mennta og lista. Hlynur
Helgason listfræðingur
skrifar um viðtökur á verk-
um Þórarins B. Þorlákssonar. Rit-
höfundurinn Jakobína Sigurðar-
dóttir fæddist árið 1918 og hefði því
átt aldarafmæli um þessar mundir.
Af því tilefni ritar Ástráður Ey-
steinsson prófessor í bókmennta-
fræði grein þar sem hann fer yfir
höfundarverk Jakobínu,“ segir í
fréttatilkynningu.
Þemaritstjórar heftisins eru
Bergljót S. Kristjánsdóttir, Guðrún
Steinþórsdóttir og Sigrún Margrét
Guðmundsdóttir en aðalritstjóri
þess er Rannveig Sverrisdóttir.
Kynbundið ofbeldi í nýjasta Ritinu
Útivist &
ferðalög
NÁNARI UPPLÝSINGAR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105 kata@mbl.is
PÖNTUN AUGLÝSINGA
fyrir mánudaginn 28. janúar.
SÉRBLAÐ
Morgunblaðið gefur út glæsilegt
sérblað um Útivist og ferðalög
föstudaginn 1. febrúar
Meira fyrir lesendur
Ian McEwan er einn fremsti ogfærasti rithöfundur Breta umþessar mundir. Hann skrifaraf mikilli íþrótt, stíllinn er
fágaður og snurðulaus og sögur hans
flæða áfram áreynslulaust. Senni-
lega er ekki hægt að finna betri
sýnishorn fyrir ritlistarnámskeið um
hvernig eigi að gera hlutina en bæk-
ur McEwans og
Hnotskurn er þar
engin undantekn-
ing.
Sagan í Hnot-
skurn er ef til vill
ekki ýkja frum-
leg, þótt krass-
andi sé. Ástir,
svik, framhjáhald
og morð.
Skemmtanagildið
og frumleikinn liggur í sjónarhorn-
inu. Sögumaður er ófætt barn, fóst-
ur í móðurkviði. Hann er hins vegar
ekkert barn, heldur fullorðinsleg-
asta fóstur bókmenntasögunnar.
Hann segir frá með yfirvegaðri
kaldhæðni, veltir ekki aðeins heim-
spekilega vöngum yfir eigin tilvist,
heldur virðist hafa heimspólitíkina á
hreinu og talar um vín af þekkingu
sælkerans, finnst gott að deila glasi
með móður sinni, gott búrgúndarvín
eða gott Sancerre „umhellt gegnum
heilbrigða legköku“.
McEwan eyðir ekki tíma í að út-
skýra hina sterku vitund fóstursins
eða málskilning, en sér sig þó knú-
inn til að gera grein fyrir þekkingu
þess. „Hvernig stendur á því að ég,
sem ekki er einu sinni ungur enn,
ekki einu sinni fæddur í gær, veit
svo mikið eða veit nóg til þess að
geta skjátlast um svo margt?“ spyr
sögumaður í upphafi bókar. Fóstrið
veit ekki aðeins, heldur gerir sér
grein fyrir skeikulleika sínum. Svar-
ið er að fóstrið hlustar. Það hlustar
þegar móðir þess hefur útvarpið í
gangi eða hlustar á hljóðbækur,
hlustar á samtöl hennar og elskhuga
hennar, hlustar á samtöl hennar við
föður sinn, ljóðskáldið, sem þau
leggja á ráðin gegn.
Það er ljóst strax í upphafi að það
er skemmtilestur í vændum og Árna
Óskarssyni tekst í þýðingu sinni að
koma hinum fumlausa, vafnings-
lausa stíl McEwans vel til skila. Það
eina sem þarf til að njóta er að ýta til
hliðar efasemdum um flugbeitt
innsæi sögumannsins, kynngimagn-
aðan orðaforða og lærðar tilvísanir –
sem sagt að ófætt barn sé glúrnara
og ritfærara en í það minnsta þessi
rýnir verður nokkurn tímann – og
lesandanum er ekkert að vanbúnaði.
Morgunblaðið/Kristinn
Líf í legi Ian McEwan setur sig í
Hnotskurn í spor fósturs, sem býr
sig undir komuna í heiminn undir
óvissum kringumstæðum.
Vitnisburður
úr móðurkviði
Skáldsaga
Hnotskurn bbbmn
Eftir Ian McEwan.
Árni Óskarsson þýddi.
Bjartur, 2017.Innb., 208 bls.
KARL
BLÖNDAL
BÆKUR
Hinn virti kvik-
myndagerðar-
maður Jonas
Mekas lést í gær,
96 ára að aldri.
Mekas fæddist
og ólst upp í
Litháen en flúði
nasismann og
settist að í
Bandaríkjunum
þar sem hann varð lykilmaður í
neðanjarðarhreyfingu kvikmynda-
gerðarmanna í New York-borg.
Hann var mikil fyrirmynd lista-
manna á borg við Andy Warhol,
John Lennon, Allen Ginsberg og
Yoko Ono, sem öll störfuðu með
honum.
Mekas gerði um sextíu kvik-
myndir, yfirleitt í ljóðrænum og
innhverfum dagbókarstíl. Hann
kom oft hingað til lands og var
gestur Listahátíðar 2008 og RIFF í
fyrra og kom þá í viðtali hér í
blaðinu ráðum til ungra kvik-
myndagerðarmanna: „Fáðu þér
myndavél og byrjaðu að taka upp.
Allt, hvað sem er. Forðastu kvik-
myndaskóla. Fylgdu eigin hugsjón.
Sökktu þér ofan í kvikmyndir,
horfðu á þær allar. Líka þær
slæmu. Sérstaklega þær slæmu og
þær gömlu.“
Jonas Mekas látinn
Jonas Mekas