Dagblaðið Vísir - DV - 03.05.2019, Blaðsíða 8

8 3. maí 2019FRÉTTIR
Á
hrifavaldar er stétt sem fer
sífellt stækkandi hér á landi,
en þeirra helsta tekjulind er
að auglýsa vörur og þjón­
ustu fyrirtækja á sínum samfélags­
miðlasíðum. Fyrirtæki sjá hag sinn
í að nýta áhrifamikla einstaklinga
með mörg þúsund fylgjendur til
að auglýsa sína þjónustu og þótt
slík atvinnustarfsemi sé tiltölulega
ný af nálinni hér hefur henni verið
beitt erlendis um árabil.
Flestir helstu áhrifavaldar á Ís­
landi í dag eru búnir að færa sig yfir
á Instagram, sem er fimmti stærsti
samfélagsmiðillinn í heiminum
samkvæmt skýrslu Digital In­
formation World. Instagram hefur
bætt við sig ár frá ári, en vinsælasti
samfélagsmiðillinn er Facebook
og þar á eftir kemur YouTube, sem
íslenskir áhrifavaldar hafa lítið
snert. Snapchat er á hraðri leið og
er nú tíundi vinsælasti samfélags­
miðillinn í heiminum.
Styður ekki fréttamennsku
DV hefur undanfarið fjallað um
duldar auglýsingar á samfélags­
miðlum, þar sem áhrifavaldar
hafa nýtt sér stöðu sína til að aug­
lýsa eigin fyrirtæki án þess að geta
eignarhalds. Einn þessara áhrifa­
valda er Tanja Ýr, sem er með
rúmlega 32 þúsund fylgjendur
á Instagram. DV sagði frá því að
Tanja hefði auglýst gjafir frá fyrir­
tækinu Bossbabe, sem reyndist
svo vera í eigu hennar sjálfrar.
Tanja var ósátt við umfjöllunina.
„Ég hef ekki haft neinn áhuga
að ræða við fréttamiðla í langan
tíma því ég styð ekki frétta­
mennsku sem snýst um að tala
niður til fólks, gera lítið úr eða fara
með rangt mál án þess að kynna
sér málin til enda,“ skrifaði Tanja
í færslu á Instagram. „Það virðist
vera alveg sama hvað ég geri þá
eru fjölmiðlar sem þekkja mig ekki
neitt að skrifa nákvæm­ lega
svona eða svipað­
ar greinar sem
hafa ekki
neinn ann­
an tilgang
en að tala
illa um
mig sem
og vöru­
merkin eða
fyrirtækin
mín.“
Kvartað yfir vin­
sælustu áhrifa­
völdunum
Neytendastofa hefur
eftirlit með duldum
auglýsingum á samfé­
lagsmiðlum, ásamt öðru,
og tekur við ábendingum frá
almenningi.
„Við fáum mjög mikið af
ábendingum um duldar auglýs­
ingar. Þær koma í skorpum og oft
er það tengt einhverri umfjöllun í
fjölmiðlum, en það kemur svo til
að meðaltali ábending á hverjum
degi,“ segir Þórunn Anna Árna­
dóttir, sviðsstjóri neytendarétt­
arsviðs hjá Neytendastofu, að­
spurð um þann fjölda ábendinga
um duldar auglýsingar sem Neyt­
endastofu berst alla jafna. Hún seg­
ir að Neytendastofa þyrfti að hafa
meiri mannskap til að anna öllum
ábendingum og að flestar þeirra
tengist áhrifavöldunum með
flestu fylgjendurna. „Eðli máls­
ins samkvæmt þá koma flestar
ábendingar
varðandi þá
áhrifavalda
sem hafa
flesta fylgj­
endur og
eru mest
áberandi.“
Þórunn seg­
ir að starfsmenn
Neytendastofu
vakti einnig samfélags­
miðla í sínu hefðbundna eftir­
liti á duldum auglýsingum og
þegar mál komi upp sem kynnu
að brjóta í bága við lög fari þau í
hefðbundið stjórnsýsluferli. Þá
sendir Neytendastofa fyrirspurn
til tiltekins fyrirtækis og áhrifa­
valds og óskar eftir nánari upplýs­
ingar um meint samstarf á samfé­
lagsmiðlum. „Það er allur gangur
á því, eins og almennt er með mál,
hvort fyrirtæki svari fyrsta bréfi og
hvort þurfi að ítreka erindið,“ seg­
ir Þórunn.
„Þið megið endilega pestara
eitthvað annað lið“
Tvær ákvarðanir hafa verið birtar
á heimasíðu Neytendastofu er
varða duldar auglýsingar á þessu
ári, báðar tengdar bílaumboð­
inu Heklu. Í öðru tilvikinu var
það áhrifavaldurinn og tónlistar­
maðurinn Emmsjé Gauti sem
auglýsti fyrir Heklu á sínum miðl­
um. Fjórar ákvarðanir um duld­
ar auglýsingar birtust á heima­
síðu Neytendastofu í fyrra og voru
það áhrifavaldarnir Svana Lovísa
Kristjánsdóttir og Fanney Ingvars­
dóttir ásamt fyrirtækjunum Origo
og Sahara Media sem voru áminnt
fyrir að dylja auglýsingar á mynda­
vélum á bloggsíðunni Trendnet.
Eftir birtingu allra þessara ákvarð­
ana hafa áhrifavaldarnir sem
um ræðir viðrað óánægju sína
með störf Neytendastofu opin­
berlega. Fanney skrifaði til að
mynda langan bloggpistil um
hve „sorglegt“ það væri að Neyt­
endastofa hafi „elt hana uppi“ og
áminnt hana.
„Allt út af einni myndavél. Eins
og ég segi finnst mér þetta mjög
persónulegt! […] Ég myndi taka
þetta á mig ef ég vissi upp á mig
sökina og væri óspart (eða bara
að einhverju leyti) að nýta mér að­
stöðu mína í að brjóta neytenda­
lög með duldum auglýsingum!“
skrifaði Fanney. Emmsjé Gauti
sendi Neytendastofu pillu á Face­
book í kjölfar ákvörðunar er varð­
aði hann. „Það er mjög augljóst
að þið eruð að taka mig fyrir til
þess að sýna fordæmi og hræða
„áhrifavalda“ en ég er með mína
hluti á lási svo þið megið endilega
pestara eitthvað annað lið.“
Framangreind fyrirtæki og
áhrifavaldar hafa verið áminnt­
ir í ákvörðunum Neytendastofu
en tekið skýrt fram að sekt liggi
við ef ákvörðun Neytendastofu er
virt að vettugi. „Sektarheimild er
allt upp í tíu milljónir, en við beit­
um yfirleitt ekki sektum við fyrsta
brot. Við metum sektarfjárhæð til
dæmis út frá alvarleika brotsins
og samstarfsvilja. Einnig kemur til
skoðunar hvort viðkomandi sé að
brjóta ákvörðun, hvort um gróft
brot sé að ræða og sekta í samb­
ærilegum málum,“ segir Þórunn.
Duldar auglýsingar bannaðar
með lögum
Á vef Neytendastofu er að finna
leiðbeiningar um auðþekkjan­
legar auglýsingar í fjölmiðlum, á
vefsíðum og samfélagsmiðlum.
Í leiðbeiningunum er vísað í lög
um eftirlit með viðskiptaháttum
og markaðssetningu. Í 6. grein
laganna stendur skýrt að duldar
auglýsingar séu bannaðar: „Aug-
lýsingar skulu þannig úr garði
gerðar að ekki leiki vafi á að um
auglýsingar sé að ræða.“
Þá stendur í leiðbeiningum
Neytendastofu að auglýsing sé í
stuttu máli „hvers konar tilkynn-
ing sem er miðlað gegn endur-
gjaldi og felur í sér kynningu á
ímynd, vöru eða þjónustu.“ Þetta
endurgjald getur verið bæði í
formi peninga og gjafa. Þá gilda
lög um viðskiptahætti og mark­
aðssetningu um alla atvinnustarf­
semi, „án tillits til þess hvort um
einstaklinga eða fyrirtæki er að
ræða, óháð formi eignarhalds og
án tillits til þeirrar vöru, þjónustu
eða réttinda sem sýslað er með
gegn endurgjaldi.“ Með hliðsjón
af leiðbeiningum og lögum segir
Þórunn að lykilatriði sé að auglýs­
ingar séu vel merktar sem slíkar.
„Grundvallarreglan er að það
fari ekki á milli mála að um aug­
lýsingu sé að ræða. Í leiðbein­
ingunum er ekki fjallað um hvaða
punktastærð, letur eða lit eigi að
nota til merkingar því það fer eft­
ir miðlinum sem notaður er. Það
myndi til dæmis væntanlega ekki
vera nægilega vel merkt að hafa
merkinguna innan um aðrar upp­
lýsingar eða í hvítu letri á hvít­
um bakgrunni. Þetta þarf að vera
skýr og skilmerkileg merking sem
neytandinn sér áður en hann les
eða horfir á færsluna svo hann sé
meðvitaður um að um auglýsingu
sé að ræða.“
Þórdís telur leiðbeiningar Neyt­
endastofu ekki nógu skýrar.
„Lögin sem slík eru alveg nægi­
lega skýr, duldar auglýsingar eru
bannaðar og það kemur skýrt fram
í lögunum. Lögin eru svo nán­
ar útfærð í leiðbeiningum Neyt­
endastofu og þar kemur fram að
merkja skuli hvert innlegg í upp­
hafi færslu og ég held að það sé
það sem ruglar áhrifavalda mest í
ríminu. Ég hef örsjaldan séð texta
við mynd þar sem #samstarf eða
#auglýsing er á undan þeim texta
sem viðkomandi lætur fylgja með
myndum. Þetta er þó lykilatriði,
því ég sem neytandi á að geta tek­
ið ákvörðun um að skauta fram
hjá auglýsingunni ÁÐUR en ég
meðtek það sem verið er að aug­
lýsa. Þá vil ég einnig benda á að
ef áhrifavaldur er í einhvers kon­
ar samstarfi við fyrirtæki þá þarf
viðkomandi að merkja hvert ein­
asta innlegg sem inniheldur vör­
ur frá því fyrirtæki, ekki bara það
fyrsta,“ segir hún, en margir kann­
ast við að horfa á heilu sögurnar
á Instagram frá áhrifavöldum um
ákveðnar vörur eða þjónustu, þar
sem samstarf er einungis auglýst í
fyrstu færslu, eða jafnvel aldrei.Suðurlandsbraut 14 • 108 Reykjavík • Sími 588 0188 • slysabaetur@slysabaetur.is
VIÐ SÆKJUM
BÆTURNAR
Ekki flækja málin.
„ÞETTA ER LÖGLEYSA OG Á EKKI AÐ LÍÐAST“
n Kvartað undan duldum auglýsingum áhrifavalda daglega til Neytendastofu n Áhrifavaldar líta á eftirlitið sem persónulega árás n Mikill peningur í samfélagsmiðlum
Lilja Katrín Gunnarsdóttir
lilja@dv.is
Hér eru dæmi um kost-
að efni sem gæti fallið
undir þá skilgreiningu
að vera illa merkt, þótt
ekki sé hægt að slá því
föstu þar sem ekki hef-
ur verið úrskurðað um
slíkt af Neytendastofu.
Fanney
Ingvars-
dóttir.
Emmsjé
Gauti.