Skessuhorn - 20.12.2001, Page 22

22
FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2001
^kUsunuL.:
Mikil skáldsaga um merka konu
Steinunn Jóhannesdóttir og Reisubók Guðríðar
Steinunn Jóhannesdóttir las úr Reisubók Guðríöar í Kirkjuhvoli. Mynd: K.K.
Árið 1627 voru 400 íslendingar
fluttir nauðugir suður um höf til
þrældóms í Barbaríinu. I hópnum
var ung sjómannskona og móðir úr
Vestmannaeyjum, Guðríður Símon-
ardóttir, Tyrkja-Gudda sem svo var
kölluð sem átti efdr að heilla Hall-
grím okkar Pétursson upp úr skón-
um í Kaupmannahöfn eftir herleið-
inguna niður til Alsír. Steinunn Jó-
hannesdóttir rithöfundur hefur
undanfarin sex ár lagst í viðamiklar
rannsóknir og ferðalög um slóðir
Guðríðar og affaksturinn er mikið
skáldverk: Reisubók Guðríðar Sím-
onardóttur. Við ritun sögunnar hef-
ur hún dvalið víða og meðal annars
í Snorrastofú í Reykholti en hún
segir að dvöl sín þar á liðnu vori hafi
haft mikla þýðingu fyrir sig og segir
Borgfirðinga mega vera stolta af því
að geta boðið rithöfundum og
fræðimönnum upp á jafn ágæta að-
stöðu. Síðastliðinn sunnudag hélt
Steimmn Jóhannesdóttir á gamlar
heimaslóðir og las fyrir Skagamenn
úr þessari nýútkomnu bók sinni á
aðventustund í Kirkjuhvoli. Blaða-
maður Skessuhorns notaði tækifær-
ið til að ræða við Steinunni um
verkið.
Ókannaðar hliðar
Tyrkjaránsins
Kveikjan að Reisubók Guðríðar
Símonardóttur er leikritið Heimur
Guðríðar sem Steinunn samdi og
var frumsýnt 1995 og blaðamaður
spyr hvort það hafi verið rökrétt
ffamhald að setja saman „sögulega
skáldsögu“ eftir leikritið um Guð-
ríði?
,Já,“ svarar Steinunn að bragði.
„Leikritið Heimur Guðríðar er lífs-
uppgjör gamallar konu sem bíður
dauðans, tilraun hennar til að sætt-
ast við örlög sín. Þar er Tyrkjaránið
auðvitað hrikalegast af öllu sem hún
lenti í. En í stuttu leikriti er ekki
tmnt að gera meira en tæpa á svo
mörgu sem skiptir máli til þess að
öðlast dýpri skilning á sögulegu
samhengi þess atburðar og afleið-
ingum hans fýrir fórnarlömbin.“
Steinunn segir að mörgum spurn-
ingum sé ósvarað um líf fólksins í á-
nauðinni í Alsír, og þá einkum
kvennanna. „Það var svo lítið vitað
um hina löngu ferð leysingjahópsins
heim. Islenskir sagnfræðingar hafa
nær ekkert kannað þessar hliðar
Tyrkjaránsins enn sem komið er.
Við eigum heimildir um hverjir
voru áfangastaðir leysingjanna á
leiðinni norður Evrópu, vitum að
fólkinu þótti Marseille veglegur
staður, líka Toulouse, Bordeaux og
Amsterdam og gott ef ekki
Glúckstadt þar sem leysingjarnir
hittu þann fræga kóng Kristján IV.,
en mikið annað var ekki vitað. Eg
var ákaflega forvitin um þessa ferð
og algjörlega sannfærð um að hún
hefði haft mikil áhrif á Guðríði og
ferðafélaga hennar. Nútíma Islend-
ingar vita hve menntandi það er að
dvelja meðal framandi þjóða og
ferðast um ókunn lönd. A sautjándu
öld voru ferðalög fátíð meðal al-
mennings, einkum meðal kvenna,
það voru helst sjómenn og kaup-
menn, námsmenn og embættis-
menn sem fóru á milli landa. Karlar
áttu það til að rita reisubækur ef þeir
höfðu verið meðal framandi þjóða.
Við eigum Reisubók Jóns Indíafara
og Reisubók séra Olafs Egilssonar,
sem var einn þeirra sem lenti í
'I'yrkjaráninu. En til þess var ekki
ætlast að konur skrifuðu reisubækur.
Guðríður átti meira en nóg efni í
reisubók en það þurftí að líða hálf
fjórða öld áður en einhver tæki að
sér að rita hana. Þessi einhver varð
ég.“
Er það ekki létt geggjun að leggja
í svona verk?
„Ekki geggjun kannski, en maður
verður að vera haldinn brennandi á-
huga og ástríðu. Og hafa úthald. Og
góðan bakhjarl, því þetta var tíma-
frekt og dýrt tiltæki."
Skáldið firjálsast þar
sem heimildimar em
minnstar
Hvar eru mörkin á milli skáld-
skapar og sagnfræði í þessu verki?
Hvar kom skáldskapurinn mest að
notum?
„Reisubók Guðríðar Símonar-
dóttur er fýrst og fremst skáldverk
en að baki því liggur mikil heimilda-
könnun og ferðalög á allar sögu-
slóðir. Eg reyndi að verða sem best
að mér um sögusviðið, staðhættí,
hugmyndaheim fólksins, siðina, trú-
arbrögðin og svo framvegis, og ég
nýtti mér allt sem ég fann um sögu-
hetju mína og aðrar persónur sem
koma við sögu. I flestum tílfellum
hef ég þó lítið meira en nöfn fólks-
ins og verðgildi þess þegar það var
leyst út og svo nokkra vitnisburði úr
bréfum og fýrrnefndri Reisubók
séra Olafs og annað smælki. Þannig
að persónusköpunin er öll á mína á-
byrgð og innbyrðis samskipti fólks-
ins. Þar sem heimildirnar eru
minnstar, eins og um heimreisuna
er skáldið í mér frjálsast."
Nú er þessi bók búin að vera þitt
líf árum saman ef svo má að orði
komast. Ertu ekki dálítið hrædd
þegar þú lætur hana ffá þér núna?
„Nei, nei, ekki svo. Hún virðist
ætla að spjara sig á blessuðum jóla-
markaðnum sem spennandi lesning,
fýrsta prentun er uppseld. En auð-
vitað skiptir ekki síður máli að rann-
sóknavinna mín verði metin og bók-
in öðlist lengra líf. Sverrir Kristjáns-
son, sagnfræðingur orðaði það svo í
formála að Reisubók Ólafs Egils-
sonar að fýrir flest af fólkinu sem
lenti í 'Iýrkjaráninu hafi aldrei kom-
ið manngjöld. Eg hef hugleitt þessa
semingu og fundist að það mætti
ekki minna vera en reynt væri að
skrifa sögu þess.“
Flestír hafa á tílfinningunni að
Guðríður hafi staðið í skugga bónda
síns. Hallgrím P. þekkja allir en
Tyrkja-Gudda er oftast nefnd í
sögutímum í tengslum við
Týrkjaránið. I bókmenntatímum er
það oftar en ekki aldursmunurinn
og ástarævintýrið í Kaupmanna-
höfn. Þegar þú lítur til baka núna:
Hvemig konu sérðu?
„Hallgrímur Pétursson var nátt-
úrluega afburðamaður og flestir
samtímamenn hans standa í skugga
hans. Konan sem hann kaus sér hef-
ur goldið fáfræði þjóðarinnar og
sætt fordómum. Eg sé hana fýrir
mér sem unga móður sem lenti í
miklum áföllum sem voru við það
að buga hana, en hún reyndist seig
og úthaldsgóð og fær um að ráða
fram úr erfiðleikunum. Honum
þótti hún áreiðanlega flott kona. Að
öðm leyti vísa ég bara á Reisubók,
þar birtist hún eins ég sé hana fýrir
mér þegar hún heillaði Hallgrím
fýrst.“
Hvar á að bera niður næst í landi
skáldskaparins?
„Eigum við ekki bara að segja að
það komi í ljós,“ segir Steinunn Jó-
hannesdóttir.
Reisubók Guðríðar er mikið verk ogþykir með áhugaverðari skáldsögum ársins.