Heimsmynd - 01.10.1991, Blaðsíða 10

FRA RITSTJORA
Vangaveltur um völd og ábyrgð
ó hljótt fari er ekki laust við að
greina megi örvæntingartón í rödd
íslenskra stjórnvalda. Falskan tón
eins fjarri nokkurri sinfóníu og
hugsast getur enda engir sem
semja óð til þessara manna eins og
Beethoven til Napóleons forðum.
Prátt fyrir þóttafullt fasið er
reisn íslenskra stjórnmálamanna ekki meiri en
svo að landslýð má ljóst vera að þessir erind-
rekar valdsins ráða ekki við hinn risavaxna
vanda í efnahagslífinu í kjölfar áratuga óráðs-
íu. Enda er fjármálaráðherrann á hverri
fréttamyndinni eftir annarri í áberandi axla-
böndum eins og til að undirstrika þá óþægi-
legu staðreynd að ráðamenn eru í raun með
allt niður um sig. Erlend skuldasöfnun til að fjármagna alls
konar vitleysu er komin úr öllum böndum, fjárlagahallinn er
óviðunandi sem og óskynsamlegur og ranglátur fjáraustur úr
opinberum sjóðum.
I nýlegum umræðum um skólagjöld sem eiga að fylla upp í
enn eitt gatið, en upphæðin sem vantar er aðeins um þriðjung-
ur þeirrar upphæðar sem fór í risnu- og ferðakostnað ráða-
manna árið 1989, sagði Jón Baldvin Hannibalsson að á íslandi
væri ókeypis skólaganga frá vöggu til grafar. Ráðamenn þjóð-
arinnar virðast alla vega vera í stöðugu námi á kostnað lands-
manna og komandi kynslóða. Þolinmæði þjóðarinnar gagn-
vart mistökum og óráðsíu á toppnum virðast engin takmörk
sett. Enda vísar hver á annan þegar eitthvað fer úrskeiðis,
sem er æði oft. Þá er enginn sökudólgur, aðeins fórnarlömb.
Er ekki eitthvað að þegar 250 þúsund manna þjóð sem býr í
landi mikilla gæða fær ekki að njóta þess? Ólafur Jóhann Ól-
afsson, einn frambærilegasti fulltrúi sinnar kynslóðar, spyr í
viðtali hér í blaðinu hvort menn á íslandi séu ekki orðnir of
værukærir. Ólafur Jóhann, sem er forstjóri hjá Sony, fyrirtæki
sem veltir á ársgrundvelli margfalt hærri upphæð en nemur
fjárlögum íslenska ríkisins, segir að stjórnendum, hvort sem er
í viðskiptum eða stjórnmálum, beri að ala á ákveðnum hugs-
unarhætti. Hann segir það eðlilegt að menn standi og falli
með eigin ákvörðunum og bendir á hversu óeðlilegt það sé að
mönnum líðist að nota almannafé óskynsamlega án þess að
vera dregnir fyrir dómstóla. íslenskir stjórnmálamenn vísa oft
á þann dómstól sem er kjósendur en á móti kemur að í um-
boði örfárra kjósenda hafa sumir þeirra komist í slíka aðstöðu
að þeir geta gert afkomendur okkar í þriðja lið gjaldþrota.
Hver heilvita maður hlýtur að sjá að eitthvað er bogið við
þetta kerfi.
Ólafur Jóhann bendir einnig á hversu stutt er úr reglu yfir í
óreiðu þegar menn víkja frá prinsippum. En það er kannski
kjarni málsins hér að prinsippin eru ekki til staðar. Um leið og
menn komast til valda fara þeir að haga sér eins og svínin í
hinni frægu bók Georges Orwell, Animal Farm. Þeir tútna út,
setja á sig þverslaufu, hatt eða axlabönd, þverbrjóta reglur til
að hygla vinum og vandamönnum, hika vart við að brjóta lög-
in sumir hverjir og láta enga siðferðisþröskulda vera sér til
trafala. Að tala um prinsipp við slíkt fólk er eins og að kvarta
undan veðrinu.
Þessi orð má ekki leggja út á þann veg að viðleitni sé ekki
til staðar hjá einhverjum valdhafa til að gera vel. Svínin hjá
Orwell tóku af skarið þegar drykkja og skepnuskapur hús-
bónda þeirra keyrði um þverbak. En íslenska þjóðin er ákaf-
lega varnarlaus gagnvart ýmiskonar sukki og
svínaríi. Við höfum ekki húmor sumra suð-
rænna þjóða sem kunna að skopast að fárán-
leikanum eins og argentísku blaðamennirnir
sem gefa út blað til háðungar stjórnvöldum.
Það er margt líkt með íslandi og Argentínu
þar sem oftar en einu sinni hefur legið við
þjóðargjaldþroti. Sú þjóð situr uppi með ein-
hvern skrýtnasta og spilltasta leiðtoga álfunn-
ar, Carlos Menem - hneykslin í kringum hann
eru farsa líkust - það er nefnilega oft skammt
á milli gráts og hláturs, gríns og alvöru,
draums og veruleika.
Beethoven samdi sína þriðju sinfóníu til
heiðurs Napóleon Bonaparte, þegar hann hélt
að draumarnir um frelsi væru að verða veru-
leiki. Svo bárust þau tíðindi til Vínarborgar að boðberi
lýðveldishugsjónanna hefði krýnt sig til keisara. Beethoven
varð æfur og hafa margir tryllst af minna tilefni.
Valdahrokinn er samur við sig en kemur fólki alltaf jafn-
mikið úr jafnvægi. Púlhesturinn í sögu Orwells, sem hjálpaði
svínunum að gera byltingu, átti ekki von á því að hans biðu
verri dagar og honum yrði loks lógað af nýju harðstjórunum.
A meðan menn klífa valdastigann tekst þeim oft að blekkja
umbjóðendur sína og flestir reyna að halda því áfram svo þeir
missi ekki völdin aftur. Æði margir falla þó í freistni eins og
sagan sýnir - trylltir harðstjórar hafa sett svip sinn á söguna
frá upphafi vega og eru enn til. Þegar tilvist þeirra er réttlætt
eða útskýrð er bent á pólitíska hefð, ríkjandi stjórnarhætti,
trú, menningu og fleira. Enginn dró vald Elísabetar I í efa því
að á miðöldum var hún álitin fulltrúi Guðs á jörðu niðri. Þó
voru til menn á þeim tímum, meira segja við hirðina, sem
settu spurningarmerki við þessa tilhögun. Einn þeirra var
William Shakespeare. Nýlega var Hamlet, eitt hans frægustu
verka, sýnt hér í kvikmyndahúsi. í Hamlet tekur Shakespeare
á mannlegu eðli og hinu „spillta“ ríki - sem hlýtur að endur-
spegla þær efasemdir sem hinn mikli gáfumaður og fleiri hafa
haft um eigin samtíma, eigið kerfi.
Þrátt fyrir breytta stjórnarhætti frá tímum Elísabetar I og
Napóleons Bonaparte er þörfin á aðhaldi í þingræðisríkjum
nútímans brýn. Það gleymist svo oft að frelsinu fylgir ábyrgð,
líka því frelsi fólks að velja sér menn til forystu á fjögurra ára
fresti. Einn núverandi ráðherra sagði eitt sinn aðspurður í
kjölfar hneykslis sem upp kom að það ætti að gera meiri sið-
ferðiskröfur til stjórnmálamanna en annarra. Þau orð hans
eru álíka í takt við tímann og veruleikann og bartarnir hans
Carlosar Menem.
10 HEIMSMYND