Heimsmynd - 01.10.1991, Blaðsíða 12

STJÓRNMÁL/ólafur Hannibalsson
ÁBYRGÐ?
Hefur þú nokkurn tíma rekist á þá á
förnum vegi, álúta menn og hokna í
hnjánum, sem horfa með stillingu og
festu á íslenska jörð? Þetta eru mennirn-
ir, sem annast meðferð almannafjár og
eru að kikna undan þeirri ábyrgð, sem
samfélagið hefur lagt þeim á herðar,
mennirnir, sem bera stöðugan kvíðboga
fyrir því að eitthvað á þeirra verksviði
fari úrskeiðis, undirmönnum þeirra verði
á mistök eða fremji afglöp í starfi, sem
þeim beri að koma í veg fyrir eða leið-
rétta áður en þau valdi tilfinnanlegum
skaða.
Það er naumast hægt að segja að ekki
verði þverfótað fyrir þeim. Eiginlega
varla hægt að segja að þeir séu sýnilegir.
Hafi þeir einhvern tíma verið til, eru
þeir sennilega sú dýrategund, sem við
útrýmdum næst á eftir geirfuglinum. Það
liggur við að orðið ÁBYRGÐ sé orðið
skammaryrði í málinu, notað af öfundar-
mönnum og nöldurseggjum, sem ævin-
lega eru að þvælast fyrir framkvæmda-
glöðum bjartsýnismönnum, sem aftur
eru að leitast við það eitt að gera um-
hverfi okkar fegurra og glæstara og færa
það til samræmis við sjálfsímynd okkar
sem einstaklinga og þjóðar: Hnarreist
fólk með konungslund, sem þvegið hefur
af sér kotungsbraginn í eitt skipti fyrir
öll.
Meðferð almannafjár er hvarvetna tal-
in tilefni til opinberrar umræðu. Um leið
og íslenskir fjölmiðlar gera veikburða til-
raunir til að rækja þá sjálfsögðu skyldu
sína og negla ábyrgð á einstaka menn
eða stofnanir, bregst ekki að rekin eru
upp ramakvein um persónulegar árásir,
nornaveiðar, tilraunir til að hafa æruna
af mönnum, pólitískar ofsóknir og þar
fram eftir götunum. Jafnframt er leitast
við að sýna fram á að engir einstaklingar
beri ábyrgð, óviðráðanleg öfl hafi verið
að verki, sem sett hafi upphaflegar
kostnaðaráætlanir úr skorðum, ósann-
gjarnt sé og ruddalegt að einblína á fjár-
hagshliðina, ef framkvæmdin hafi tekist
vel að öðru leyti. Þessi rök hafa til dæm-
is nýlega verið höfð uppi gagnvart fram-
kvæmdum við Perluna, Listasafn Is-
lands, Þjóðleikhúsið, já, jafnvel Flugstöð
Leifs Eiríkssonar.
Hvers vegna er yfirleitt verið að gera
fjárhagsáætlanir, ef það er ámælisvert að
gagnrýna það að ekki skuli eftir þeim
farið?
Fjárhagsáætlanir eiga að gegna því hlut-
verki að auðvelda fulltrúum almennings
að velja milli kosta um ráðstöfun al-
Hvaðan koma peningarnir sem eytt er umfram áætlanir? Hvers vegna vantar peninga til að hækka
kaupið?
mannafjár. Að auki eiga þau að setja
sjálfri framkvæmdinni ramma, þannig að
leitað sé leiða til að koma henni í verk
innan þeirra skorða sem samþykktar
hafa verið. Samþykkt við einhverja
framkvæmd jafngildir því ekki að gefinn
sé út auður tékki hennar vegna, heldur
er hún samþykkt á einhverju ákveðnu
kostnaðarverði. Ef frá þessu er vikið
hefur það margvíslegar og víðtækar af-
leiðingar. Þegar stjórnvöld fara fram úr
fjárlögum þarf að brúa bilið með erlend-
um eða innlendum lánum. Af þeirri
skuldabyrði þarf að standa straum og
þau útgjöld skerða framkvæmdagetu í
framtíðinni. Ohófleg innlend lántaka
knýr upp vexti og skerðir þannig kjör al-
mennings og fyrirtækja. Þegar Perla og
Ráðhús Reykjavíkurborgar fara svo mil-
ljörðum skiptir fram úr áætlun verður
samsvarandi minna eftir til annarra verk-
efna. Þeir, sem samþykktu byggingu
Perlunnar í góðri trú um að hún kostaði
800 milljónir á núvirði, horfa fram á að
verða að draga úr öðrum framkvæmdum
eða þjónustu um aðrar 800 milljónir,
sem hún hefur kostað umfram sam-
þykktir. Það er engin röksemd í þessu
samhengi hvort byggingin er fögur, vel
heppnuð, fjölsótt, vinsæl. Átta hundruð
milljóna Perla er það sem samþykkt var.
Sextán hundruð milljóna Perla er það
sem við fengum. Einhver eða einhverjir
hljóta að vera ábyrgir fyrir mismuninum.
Nú bregður raunar svo við að margir
lýsa ábyrgð á hendur sér. En hvaða máli
skiptir það ef sú ábyrgð kostar engan
neitt? Ekki verður pólitískri ábyrgð
komið á hendur fyrrverandi borgar-
stjóra. Hann er nú forsætisráðherra og
lýsir ábyrgð á hendur fyrirrennurum sín-
um í stjórnkerfi ríkisins fyrir að hafa
veitt lán út um landsbyggðina, sem eng-
um arði skili og þannig rýrt opinbera
sjóði, sem þeim bar að standa skil á
frammi fyrir almenningi. Það hefur líka
verið haft á orði, að kjósendur séu þegar
búnir að létta pólitískri ábyrgð af þáver-
andi borgarstjóra og borgarstjórnar-
meirihluta með glæsilegu brautargengi í
kosningum. En reikningar lágu ekki fyrir
í þeim kosningum. Bara þau loforð að
ákveðnum byggingum yrði komið upp
fyrir ákveðinn pening. Pólitískri ábyrgð
hefur því engan veginn verið aflétt. í ís-
lensku fjölflokkakerfi er auk þess erfitt
og í sumum tilfellum ómögulegt að draga
einstaka stjórnmálamenn til ábyrgðar.
Meira að segja útstrikanir hafa ekkert
umtalsvert pólitískt vægi.
Perlan er fyrir margra hluta sakir
dæmi um opinbera framkvæmd, sem
ekki ætti að hjúpa hulu gleymskunnar.
Stjórnmálamenn um allan heim reyna
einatt að telja kjósendum sínum trú um
að þeir megni að færa þeim gjafir af al-
mannafé. Móti þessu tefldi Milton
framhald á bls. 105
12 HEIMSMYND
HEIMSM917-37