Ársrit um starfsendurhæfingu - 2019, Blaðsíða 31

VIRK
við sjúkrasjóði stéttarfélaga, lögð yrði áhersla
á snemmtæka íhlutun, þverfaglega nálgun
og forvarnir.

Ári síðar eða árið 2008 sömdu aðilar vinnu-
markaðarins síðan um stofnun VIRK. Í
þessum kjarasamningum var m.a. eftir-
farandi ákvæði um stofnun sjóðsins:
„Alþýðusamband Íslands og Samtök
atvinnulífsins hafa á undanförnum
misserum rætt saman um nýtt fyrirkomulag
endurhæfingar. Samkomulag er um að
hefja þróun þeirra á árinu 2008 með því að
skipuleggja þjónustu og veita úrræði fyrir
þá starfsmenn sem veikjast til lengri tíma
og slasast þannig að vinnugeta skerðist.
Markmið aðila er að koma að málum eins
snemma og kostur er til að stuðla að því
að hver einstaklingur verði svo virkur á
vinnumarkaði sem vinnugeta hans leyfir“.
Það hefur því alltaf verið skýrt að hlutverk
VIRK er að veita þjónustu sem miðar að
því að efla starfsgetu einstaklinga og auka
þátttöku á vinnumarkaði og til að geta gert
það er nauðsynlegt að meta reglulega stöðu
einstaklinga með tilliti til starfsgetu í öllu
starfsendurhæfingarferlinu.

Í dag er VIRK fjármagnað af atvinnu-
rekendum, lífeyrissjóðum og ríki. Þetta
eru sömu aðilarnir og bera ábyrgð á fram-
færslugreiðslum til einstaklinga með skerta
starfsgetu vegna veikinda og/eða slysa.
Aðkoma þessara aðila að fjármögnun VIRK
byggir á þeirri staðreynd að þessir sömu
aðilar hafa ásamt þeim einstaklingum sem
um ræðir, hag af því að einstaklingar fái sem
besta starfsendurhæfingarþjónustu og geti
orðið virkir þátttakendur á vinnumarkaði í
kjölfar hennar.
Starfsgetumat hjá VIRK
Hjá VIRK hefur verið þróað matsferli með
það að markmiði að einstaklingar í þjónustu
VIRK fái bæði starfsendurhæfingu við hæfi
og í lok starfsendurhæfingar getur starfs-
getumat aðstoðað einstakling við að meta
starfsgetu sína og mögulega þátttöku á
vinnumarkaði.
Þjónusta VIRK felur þannig í sér að til þess
að unnt sé að veita faglega og góða þjónustu
og meta mögulega vinnumarkaðsþátttöku
fara flestir einstaklingar í eitt eða fleiri
möt á endurhæfingarferlinu. Þessi möt
eru gerð af ýmsum fagaðilum eins og
læknum, sálfræðingum, sjúkraþjálfurum og
félagsráðgjöfum, en einstaklingurinn sjálfur
tekur virkan þátt. Sjónarmið einstaklings
eru í forgrunni en fagaðilar koma einnig
með sitt sérfræðimat. Í lok þjónustu hjá
VIRK hafa flestir einstaklingar náð þeirri
starfsgetu sem stefnt var að og fara þá
aftur til starfa á vinnumarkaði en þeim
einstaklingum sem ekki treysta sér í fulla
þátttöku á vinnumarkaði er boðið að fara
í starfsgetumat til að meta stöðu sína og
framtíðarmöguleika.
Niðurstöður starfsgetumats hjá VIRK eru
ekki settar fram sem tiltekið hlutfall starfs-
getu eða ákveðin prósentutala heldur
sem lýsing á stöðunni og leiðbeiningar
um næstu skref fyrir bæði einstakling og
fagaðila. Næstu skref geta þannig verið
bæði þátttaka á vinnumarkaði að hluta eða
öllu leyti, áframhaldandi starfsendurhæfing,
önnur endurhæfing eða að endurhæfing sé
fullreynd og ekki sé raunhæft að stefna að
þátttöku á vinnumarkaði.

VIRK kemur ekki að ákvörðun um rétt
einstaklinga til örorkulífeyris eða annars
konar framfærslu. Þar koma aðrir aðilar að
svo sem Tryggingastofnun, lífeyrissjóðir og
sjúkrasjóðir stéttarfélaga. Þessir aðilar hafa
sínar eigin reglur og viðmið sem farið er
eftir við úrskurð á rétti til greiðslna og VIRK
kemur ekki að þeim ákvörðunum. Þessir
aðilar geta hins vegar farið fram á það að
einstaklingur afhendi þeim gögn frá VIRK
svo sem niðurstöður úr starfsgetumati
VIRK og upplýsingar um ástundun í
starfsendurhæfingu. Bæði ríki og lífeyrissjóðir
starfa samkvæmt lögum og reglum þar sem
m.a. er kveðið á um að einstaklingar þurfi
að taka þátt í endurhæfingu til að eiga rétt til
framfærslugreiðslna.
Í opinberri umræðu um starfsgetumat hefur
verið haldið fram ýmsum staðhæfingum um
starfsgetumat sem ekki eru í samræmi við
framkvæmd starfsgetumats hjá VIRK og við
þekkingu og reynslu fagaðila í starfsgetumati
hér á landi. Starfsgetumat hjá VIRK er alltaf
framkvæmt af lækni og auk þess getur
læknirinn kallað til aðra sérfræðinga eftir
þörfum, t.d. sjúkraþjálfara og sálfræðinga,
ef mál einstaklings eru flókin. Farið er eftir
ákveðnum viðmiðum og eyðublöðum og
þess er alltaf gætt að sjónarmið einstaklings
komi fram í matinu. Ef einstaklingur er
ósáttur við niðurstöður matsins þá getur
hann komið því á framfæri við VIRK og í
sumum tilfellum er matið endurskoðað
af öðrum aðila en þeim sem kom að því í
upphafi.
Af hverju starfsgetumat í stað
örorkumats?
Mörg ríki hafa stigið einhver skref í þá
átt að breyta matsaðferðum og nálgun
í þjónustu gagnvart einstaklingum með
skerta starfsgetu þar sem meiri áhersla
er lögð á getu en vangetu einstaklinga.
Markmiðið með þessari breyttu nálgun er að
auka þátttöku einstaklinga á vinnumarkaði.
Ástæðan er fjölgun einstaklinga á örorku m.a.
vegna hækkandi lífaldurs og fjölgun ungra
einstaklinga á örorku. Ef þessi þróun heldur
áfram getur hún orðið ógn við velferðarkerfi
vestrænna ríkja þar sem færri einstaklingar
á vinnumarkaði þurfa að skapa verðmæti til
að sjá fyrir stækkandi hópi þeirra sem ekki
eru virkir þátttakendur í atvinnulífinu. Það er
mikilvægt að samfélagið geti til framtíðar séð
vel fyrir þeim einstaklingum sem ekki geta
tekið þátt á vinnumarkaði á hverjum tíma, ef
sá hópur er orðinn mjög stór þá er hætta á
því að ekki verði til staðar samfélagsleg geta
eða sátt um það að tryggja þessum hópi
einstaklinga sómasamleg lífskjör.
Mat á starfsgetu snýst því ekki eingöngu
um einstaklinginn sjálfan heldur einnig um
möguleika og tækifæri í síbreytilegu umhverfi
einstaklings.“
31virk.is